ವಿಜಯಭಾಸ್ಕರ್ ವಿಶೇಷತೆಗಳು - ಒಂದು ಅಧ್ಯಯನ

20-10-2024ರಂದು ಬೆಂಗಳೂರಿನ ಇಂದಿರಾನಗರದಲ್ಲಿರುವ  ಸಂಗೀತಸಭಾ ಪುರಂದರ ಭವನದಲ್ಲಿ ನಡೆದ ವಿಜಯಭಾಸ್ಕರ್ ಜನ್ಮಶತಮಾನೋತ್ಸವ ಕಾರ್ಯಕ್ರಮದಲ್ಲಿ ಶ್ರೀ ಎನ್.ಎಸ್. ಶ್ರೀಧರ ಮೂರ್ತಿಯವರ  ಆಗ್ರಹದಂತೆ ಭಾಗವಹಿಸಿದ್ದೆ.  ಅದಕ್ಕಾಗಿ ಮಾಡಿಕೊಂಡ ಟಿಪ್ಪಣಿಗಳು ಇವು.

***********

1962ರಲ್ಲಿ ನಮ್ಮ ಮನೆಗೆ ರೇಡಿಯೋ ಬಂತು. ಗಾಯಕರು, ಗೀತ ರಚನಕಾರರು, ಸಂಗೀತಕಾರರು ಕುಟುಂಬದ ಸದಸ್ಯರಾದರು.

ಶ್ರೀರಾಮ ಪೂಜಾ - 1955 ಭಾಗ್ಯಚಕ್ರ 1956.

ದೇವ ನಿನ್ನ ರಾಜ್ಯದ ನ್ಯಾಯವಿದೇನಾ - ಘಂಟಸಾಲ - ಆ ಮೇಲೆ ಬಳಸಲಿಲ್ಲ.

ಎ.ಎಮ್. ರಾಜ, ಬಾಲಸರಸ್ವತಿ, ಜಿಕ್ಕಿ , ಸುಶೀಲಾ ಇತ್ಯಾದಿ. ಈ ಹಾಡುಗಳು ರೇಡಿಯೊದಲ್ಲಿ ಬರ್ತಿರ್ಲಿಲ್ಲ.

1960- ರಾಣಿ ಹೊನ್ನಮ್ಮ

ಕೋಲು ಹೆಜ್ಜೆ ಕಾಲು ಗೆಜ್ಜೆ ತಂದನಾನ - ಜಾನಕಿ

ಹಾರುತ ದೂರ ದೂರ - PBS, P. ಸುಶೀಲಾ ಮೊದಲ duet.

ಹಾಡಿನ ಆರ್ಕೆಸ್ಟ್ರೇಶನ್‌ನಲ್ಲಿ ಶಂಕರ್ ಜೈಕಿಶನ್ ಅವರ ಹಲಾಕೂ ಛಾಯೆ. ಪಿಯಾನೋ, Dulcitone, ಚೇಲೊ, ವಯಲಿನ್ಸ್, ತಬ್ಲಾ ತರಂಗ್. Massive orchestra. -

ಜಿ.ಕೆ. ವೆಂಕಟೇಶ್ ಅವರ ತುಂಬಿದ ಕೊಡದ ಪಿಕ್ನಿಕ್ ಹಾಡಲ್ಲಿ ಬಳಕೆ. ಇತ್ತೀಚೆಗೆ ಕೆಲವರು ಈ ಟ್ಯೂನ್ ಜಿ.ಕೆ. ವೆಂಕಟೇಶ್ ಅವರದ್ದೇ ಎಂದು ಹೇಳತೊಡಗಿದರು. ಆದರೆ medleyಗಳಲ್ಲಿ ಇತರ ಸಂಗಿತ ನಿರ್ದೇಶಕರ ಪ್ರಸಿದ್ಧ ಹಾಡುಗಳನ್ನು ಬಳಸುವುದು ಸಾಮಾನ್ಯ.

ಈ ಜೀವನ ಹೂವಿನ ಹಾಸಿಗೆ - ಪಿ.ಬಿ.ಎಸ್, ಎ.ಪಿ. ಕೋಮಲ - ನೌಷಾದ್ ಶೈಲಿ.

ಹಿಂದಿಯಿಂದ ಡಬ್ ಆದ 3 ಚಿತ್ರಗಳಿಗೆ ಸಂಗೀತ.

1961 -
ಜ಼ಿಂಬೊ ನಗರ ಪ್ರವೇಶ -ಚಿತ್ರಗುಪ್ತ

ಸಖ ಕಾಣು ಪ್ರಕಾಶದಲಿಂದೆ - ಸುಶೀಲ - ಇತ್‌ನಾ ತೊ ಬತಾದೇ ಏ ದಿಲ್

ಕಡು ಪ್ರೀತಿಯೆ ಮಾನ್ಯ ಒಂಕಾರ - ಸುಶೀಲ - ಯೆ ತೊ ಪ್ಯಾರ್ ಭರಿ ದುನಿಯಾ ಹೈ
ಕಣ್ಣ ನೋಟ ಭಾಷೆ ಇಂಪಾಗಿದೆ - ಪಿ.ಬಿ.ಎಸ್ - ನಜ಼್‌ರೊನೆ ಮಾರಾ

ವೀರ ಜ಼ಬಕ್ -ಚಿತ್ರಗುಪ್ತ
ಎನ್ನ ಸುಖ ಆಗಿ ಶೂಲ ನಿನ್ನ ಲೋಕ ಪ್ರತಿಕೂಲ ನಮ್ಮ ಹಾದಿ ಕಠಿಣ - ಎ. ಎಮ್ ರಾಜ, ಸುಶೀಲ.
ಉಲ್ಲಾಸದ ಛಾಯೆ ಕಂಡೆ ಸಖ - ಜಿಕ್ಕಿ

.

1962
ಸಂಪೂರ್ಣ ರಾಮಾಯಣ - ವಸಂತ ದೇಸಾಯಿ.
ಕನ್ನಡದಲ್ಲಿ ಮೊದಲ ಸಂಪೂರ್ಣ ವರ್ಣರಂಜಿತ ಚಿತ್ರ. ತೆರೆಯ ಮೇಲೆ ಬಣ್ಣದಲ್ಲಿ ಕಂಡ ಮೊದಲ ಹೆಸರು ವಿಜಯಭಾಸ್ಕರ್.
ಪ್ರಿಯ ಜೀವನದ ಪರ್ಣಕುಟಿಯೊಳ್ - ಸುಶೀಲ.
ಮಂದ ಮಂದ ಮನದೆ ಮನೋಲ್ಲಾಸ ಮೋಹ - ಈಶ್ವರಿ - - ಬಾರ್ ಬಾರ್ ಬಗಿಯಾ ಮೆಂ. ಶೂರ್ಪನಖಿ(ಹೆಲನ್) ಹಾಡಿದ ಈ ಹಾಡು ಈಗ ಎಲ್ಲೂ ಸಿಗುತ್ತಿಲ್ಲ.
PBS & chorus ತೋರೈ ಸನ್ಮಾರ್ಗ ಶ್ರೀ ರಾಮನೆ - ರಾಮನಾ ಗುಣ ಹಾಡಿ -
ಮನೆಯವರೆಲ್ಲರೂ ವರ್ಣರಂಜಿತ ಸಂಪೂರ್ಣ ರಾಮಾಯಣ ನೋಡಲು ಮಂಗಳೂರಿಗೆ ಹೋದದ್ದು.

1963
ಸಂತ ತುಕಾರಾಂ.
36ರ ಪ್ರತಿಬಿಂಬ 63
1936ರಲ್ಲಿ ಪ್ರಭಾತ್ ಕಂಪನಿ ನಿರ್ಮಿಸಿದ್ದ ಅದೇ ಹೆಸರಿನ ಮರಾಠಿ ಸಿನಿಮಾವನ್ನು ಆಧರಿಸಿ ತಯಾರಾಗಿತ್ತು.ಎಂಥ ಕರುಣಾನಿಧಿಯೋ, ಸದಾ ಕಣ್ಣ ಮುಂದೆ, ಆದಿ ಬೀಜ ಒಂದೆನೇ, ಹೊರಟೆ ಸೇರೆ ನಮ್ಮ ಊರ – ಮರಾಠಿ ಟ್ಯೂನ್.
ಅಮೃತಕ್ಕು ತಾ ರುಚಿ – ಅಮೃತಾಹುನೀ ಗೋಡ ಮರಾಠಿಯ ಪ್ರಸಿದ್ಧ ಗಾಯಕಿ ಮಾಣಿಕ್ ವರ್ಮಾ ಹಾಡಿದ ಸಂತ ನಾಮದೇವರ ಈ ರಚನೆಯನ್ನು ತುಕಾರಾಮರ ಅಭಂಗವಾಗಿ ಕನ್ನಡೀಕರಿಸಲಾಯಿತು.

ಹೇ ಪಂಢರಯ್ಯ - 1942ರ ಕಿಸ್ಮತ್ ಚಿತ್ರದಲ್ಲಿ ಕನ್ನಡದವರೇ ಆದ ಅಮೀರ್ ಬಾಯಿ ಕರ್ನಾಟಕಿ ಧ್ವನಿಯಲ್ಲಿದ್ದ ತೇರೆ ಸಿವಾ ಕೌನ್ ಮೇರಾ ಕೃಷ್ಣ್ ಕನ್ಹಯ್ಯಾ

ಜಯತು ಜಯ -
ಸ್ವಂತ ಕಂಪೋಸಿಶನ್. ಮರಾಠಿಯಲ್ಲಿ ಇಲ್ಲ.
ಪೀಠಾಪುರಂ, ರಾಮದಾಸ್ ಮತ್ತು ಭೋಜ ರಾವ್ ಧ್ವನಿಯಲ್ಲಿರುವ ಕಾಪಿ ರಾಗಾಧಾರಿತ ವರ್ಷನ್.
ಕನ್ನಡದ ಮನ್ನಾಡೆ. ಶಂಕರ್ ಜೈಕಿಶನ್ – ಹಾಸ್ಯಕ್ಕೆ ಶಾಸ್ತ್ರೀಯ. ಅಮರಜೀವಿ(ಹಳ್ಳಿ ಹುಡುಗಿ) ಸುಬ್ಬ ಬಂದ ಹಬ್ಬ ತಂದ.

ಬೇಡ ಕೃಷ್ಣ, ಏಳಯ್ಯ ಮನಮೋಹನ, ಕಣ್ಸನ್ನೆ ಗೈದ, ಪತಿವ್ರತೆ ಕುರುಡಳು (ದಕ್ಷಿಣಾದಿ ಶೈಲಿ - ಆರಭಿ), ಹೇ ಪಾಂಡುರಂಗ ಇವೆಲ್ಲ ಸ್ವಂತ ಧಾಟಿಗಳು.
ಕಣ್ಸನ್ನೆ ಗೈದ – ಢೋಲಕಿ ಬಳಕೆ – ಆ ಮೇಲೆ ದೂರದ ಬೆಟ್ಟ.

ಮನ ಮೆಚ್ಚಿದ ಮಡದಿ -

ತುಟಿಯ ಮೇಲೆ jumping notes - ಸಲಿಲ್ ಚೌಧರಿ, ಹೊ-ಸ-ಬ-ಗೆ. ಎದೆಯ ಬೇಸಗೆ.
ಸಿರಿತನ ಬೇಕೆ – ಚರಣ ಎಲ್ಲಿಂದ ಎತ್ತುಗಡೆ ಎಂದು ತಿಳಿಯುವುದಿಲ್ಲ. ಶ್ರುತಿ ಭೇದ. interludeನಲ್ಲಿ ವಿಶೇಷತೆ.
ಲವ್ ಲವ್ ಎಂದರೇನು – ಬಾಲಣ್ಣ ಮರಸುತ್ತಿ ಹಾಡಿದ ಏಕೈಕ ಡ್ಯುಯಟ್.ಜಮುನಾರಾಣಿಯೊಡನೆ ಚಿತ್ರದಲ್ಲಿ ಪಿ.ಬಿ.ಎಸ್. ರೆಕಾರ್ಡಲ್ಲಿ ರಘುನಾಥ ಪಾಣಿಗ್ರಾಹಿ. ಪದ್ಯಾವಳಿಯಲ್ಲೂ ಪಾಣಿಗ್ರಾಹಿ ಹೆಸರೇ ಇದೆ. ಪೋಸ್ಟ್ ಮಾಸ್ಟರ್ ಚಿತ್ರದಲ್ಲಿ ಎರಡು ರೆಂಬೆಯ ನಡುವೆ ಬೆಳೆದ ಹಾಡಿಸಿದರು.

3 ಚಿತ್ರ 3 ವಿಧ
ಜಾನಪದ, ಭಕ್ತಿಪ್ರಧಾನ, ಸಾಮಾಜಿಕ.  ಆದರೆ ಆ ಮೇಲಿನವು ಎಲ್ಲ ಸಾಮಾಜಿಕ.



ರಾಗಗಳು.

ಸಿನಿಮಾ ಸಂಗೀತಕ್ಕೆ ಪುಸ್ತಕವೂ ಇಲ್ಲ, ಶಾಸ್ತ್ರವೂ ಇಲ್ಲ. ಆದರೆ ಮೊದಲು ಅರಿಯಬೇಕು, ನಂತರ ಮುರಿಯಬೇಕು ಎಂದು ವಿಜಯ ಭಾಸ್ಕರ್ ಹೇಳುತ್ತಿದ್ದರಂತೆ. ಒಟ್ಟಿನಲ್ಲಿ ಅಪಸ್ವರ ಬರಬಾರದು.
ಪಾಶ್ಚಾತ್ಯ - ಸ್ವರಮೇಳ.
ಭಾರತೀಯ - ನಾದಮೇಳ. ಎರಡರ ಮೇಳವೇ ಸಿನಿಮಾ ಸಂಗೀತ.

ಸಾಮಾನ್ಯ ಸಿನಿಮಾ ಹಾಡುಗಳು ನಿರ್ದಿಷ್ಟ ರಾಗಕ್ಕೆ ಬದ್ಧ ಆಗಿರುವುದಿಲ್ಲ. ಸಂಗೀತ ನಿರ್ದೇಶಕರು ಹಾಗೆ claim ಮಾಡಿರುವುದೂ ಇಲ್ಲ. ನಾವು ಕೂಡ ಇಂಥ ರಾಗದ ಸ್ವರಗಳು ಬಳಕೆಯಾಗಿವೆ ಅಥವಾ ಇಂಥ ರಾಗದ ಛಾಯೆ ಇದೆ ಎಂದುಕೊಳ್ಳುವುದು ಸೂಕ್ತ.

ಸ್ವರಗಳಿಂದಷ್ಟೇ ರಾಗ ಆಗುವುದಿಲ್ಲ. ಚಲನೆ, ಫ್ರೇಸ್‌ಗಳು ಮುಖ್ಯ ಪಾತ್ರ ವಹಿಸುತ್ತವೆ.
ಭೂಪ್ (ಮೋಹನ) ಮತ್ತು ದೇಶ್‌ಕಾರ್ ಎರಡರಲ್ಲೂ ಸರಿಗಪದಸ. ಕೆಲವೊಮ್ಮೆ ಪಹಾಡಿಯೂ ಆಗಬಹುದು.
ಅಭೇರಿ, ದೇವಗಾಂಧಾರಿ, ಧನಾಶ್ರೀ ಅವೇ ಸ್ವರಗಳು.

ಶಂಕರ್ ಜೈಕಿಶನ್ ಅವರ ಹೆಚ್ಚಿನ ಹಾಡುಗಳು ಭೈರವಿ ಸ್ವರಗಳನ್ನು ಹೊಂದಿರುತ್ತಿದ್ದವು. ಆದರೂ ಒಂದರಂತೆ ಇನ್ನೊಂದು ಇರುತ್ತಿರಲಿಲ್ಲ.

ವಿಜಯಭಾಸ್ಕರ್ ಕೂಡ ಇಂಥ ತಂತ್ರಗಳಲ್ಲಿ ನಿಪುಣರಾಗಿದ್ದರು.

ಪಂಚಮ ವೇದ - ಗಗನವು ಎಲ್ಲೋ - ಎರಡರಲ್ಲೂ ಅಭೇರಿ ಸ್ವರಗಳು. ಆದರೂ ಭಿನ್ನ.

ಪಂಚಮ ವೇದದಲ್ಲಿ ಹೆಚ್ಚುವರಿಯಾಗಿ ದ1 ಇದೆ. ಗಗನವು ಎಲ್ಲೋದಲ್ಲಿ ಧೈವತವೇ ಇಲ್ಲ.

ಪಂಚಮ ವೇದ ಪ ಸ್ವರದಿಂದಲೇ ಆರಂಭ. ಸರಿಗಮ ಅಕ್ಷರಗಳ ಸ್ವರಸ್ಥಾನಗಳೂ ಸರಿಗಮವೇ.
ಅಂತರರಾಷ್ಟ್ರೀಯ ಉತ್ಸವಕ್ಕೆ ಕಳಿಸುವಾಗ ಪಿ.ಬಿ.ಎಸ್ ವರ್ಶನ್ ಉಳಿಸಿಕೊಳ್ಳಲಾಗಿತ್ತು.

ಗಗನವು ಎಲ್ಲೋ - ಕಾಂಟೋ ಸೆ ಖೀಂಚ್ ಕೆ ಉಲ್ಲಾಸ ಮತ್ತು ಪಂಖ್ ಹೋತೆ ತೊ ಉಡ್ ಆತೀರೆ ಲಯದ ಸ್ಪೂರ್ತಿ.
ಇದನ್ನು ಯಕ್ಷಗಾನವೊಂದರಲ್ಲಿ ಬಳಸಲಾಗಿದೆ.

ಒಂದು ದಿನ ರಾತ್ರಿಯಲಿ ಹಾಡು ಬಳಸಿಲ್ಲ. ಕಣ್ಣು ಮುಚ್ಚಿದ್ರೆ ದೃಶ್ಯ ಕಾಣಿಸುತ್ತದೆ.
ನಿನಗಿಂತ ನಿನ್ನ ನೆನಪೇ ಚಂದ. ಸೀತಾ – ತಾರೀಫ್ ಕರೂಂ. ಚೆಲುವನು ಕಡೆದ.

ಸ್ವರಗಳ ಹೆಸರಿನ ಬದಲು ಸಂಖ್ಯೆ

ಕರ್ನಾಟಕ ಮತ್ತು ಹಿಂದುಸ್ತಾನಿ ಶೈಲಿಯಲ್ಲಿ ಸ್ವರಗಳ ನಾಮಕರಣ ಭಿನ್ನ.
ಶುದ್ಧ ರಿಷಭ, ಶುದ್ಧ ಗಾಂಧಾರ, ಶುದ್ಧ ಧೈವತ, ಶುದ್ಧ ನಿಷಾದಗಳು ಎರಡು ಪದ್ಧತಿಗಳಲ್ಲಿ ಬೇರೆ ಬೇರೆ ಸ್ವರಗಳನ್ನು ಸೂಚಿಸುತ್ತವೆ. ಇತರ ಸ್ವರಗಳ ಹೆಸರುಗಳಲ್ಲೂ ವ್ಯತ್ಯಾಸ ಇದೆ.

ಪಂಚಮ ವೇದದಲ್ಲಿ ಹೆಚ್ಚುವರಿಯಾಗಿ ಬಳಕೆಯಾದ ದ1 ಅಂದರೆ ಕರ್ನಾಟಕ ಶೈಲಿಯಲ್ಲಿ ಶುದ್ಧ ಧೈವತ, ಹಿಂದುಸ್ತಾನಿಯಲ್ಲಿ ಕೋಮಲ ಧೈವತ.
ಹೀಗಾಗಿ ಗೊಂದಲ ಆಗದಂತಿರಲು ಸ್ವರದ ಸಂಖ್ಯೆಯನ್ನು ಬಳಸುವುದು ಸುಲಭೋಪಾಯ.

ಇದು ನೆನಪಿಟ್ಟುಕೊಳ್ಳಲೂ ಸುಲಭ.

ಸ ಮತ್ತು ಪ ಸ್ವರಗಳಿಗೆ ಸಂಖ್ಯೆ ಇಲ್ಲ.
ಗ ಮತ್ತು ನಿ (ಗನಿ) ಗಳಲ್ಲಿ 2 ಅಂದರೆ ಕೆಳಗಿನ ಸ್ವರ, 3 ಅಂದರೆ ಮೇಲಿನ ಸ್ವರ.
ಉಳಿದ ರಿ, ಮ, ದ ಸ್ವರಗಳಲ್ಲಿ 1 ಕೆಳಗಿನ ಸ್ವರ, 2 ಮೇಲಿನ ಸ್ವರ.

ಹಿಂದುಸ್ತಾನಿಯಲ್ಲೂ ಸುಲಭವೇ.
ಮ ಮಾತ್ರ ಶುದ್ಧ ಮತ್ತು ತೀವ್ರ. ಉಳಿದವು ಕೋಮಲ ಮತ್ತು ಶುದ್ಧ.

(ಸಪ್ತಸ್ವರಗಳ ಸುತ್ತ ಲೇಖನ ಓದಿ).

ಸಿನಿಮಾ ಹಾಡುಗಳ ರಾಗಗಳ ಬಗೆ ಹೆಚ್ಚು ಯೋಚಿಸದೆ ಆಸ್ವಾದಿಸುವುದು ಹೆಚ್ಚು ಆನಂದದಾಯಕ.

ಪ್ರಥಮಗಳು.
PBS – P. ಸುಶೀಲಾ 1st duet.
PBS – SPB 1st duet – ಹಗಲೇನು ಇರುಳೇನು – ಭಾಗ್ಯದ ಬಾಗಿಲು.
PBS- ಜೇಸುದಾಸ್ – ಏಕೈಕ – ಕಾಣದ ದೇವರು. ಸುವರ್ಣ ಭೂಮಿ. Duet 2 ವರ್ಷನ್. ಜೇಸುದಾಸ್ ಅನೇಕ ವರ್ಷಗಳ ನಂತರ ಮಲಯ ಮಾರುತ.
ಭಾಂಗ್ಡಾ – ಸಿರಿಗನ್ನಡ ನಾಡು.
ಫೈಟಿಂಗ್ ಹಾಡು - ಹಸುವಿನ ವೇಷದ - ಭೂಪತಿ ರಂಗ - ಜೈಸೆ ಕೊ ತೈಸಾ ಮಿಲಾ.

ಬಾಹ್ಯ ಪ್ರೇರಣೆ - ಮಕರಂದದಿಂದ ಜೇನು.

ತೂಗು ದೀಪ ಚಿತ್ರದ ಹಾಡು ಮೌನವೇ ಆಭರಣದ ಮೊದಲ ಸಾಲು ಫಿರ್ ವಹೀ ದಿಲ್ ಲಾಯಾ ಹೂಂ ಚಿತ್ರದ ಆಂಖೊಂ ಸೆ ಜೊ ಉತ್‌ರೀ ಹೈ ದಿಲ್ ಮೆ ಹಾಡಿನ ಆಲಾಪದಿಂದ ಪ್ರೇರಿತ.

ಪಿ.ಬಿ.ಎಸ್ ಮೊದಲ ಬಾರಿ ತೆರೆ ಮೇಲೆ ಕಾಣಿಸಿಕೊಂಡ ನಿಮ್ಮ ಮುದ್ದಿನ ಕಂದ ನಾವು - ಬೂಟ್ ಪಾಲಿಶ್ ಚಿತ್ರದ ತುಮ್ಹಾರೆ ಹೈಂ ತುಮ್ ಸೆ ದಯಾ ಮಾಂಗ್‌ತೇ ಹೈಂ ಪ್ರಭಾವ. ಮೀಸೆ ಕಥೆ.

ಭಾಗ್ಯಜ್ಯೋತಿ ಚಿತ್ರದಲ್ಲಿ ಪಿ.ಬಿ.ಎಸ್ , ವಾಣಿ ಜಯರಾಮ್ ಜೊತೆ ವಿಜಯಭಾಸ್ಕರ್ ಕೂಡ ಕಾಣಿಸಿಕೊಂಡಿದ್ದಾರೆ.

ಹೃದಯ ಸಂಗಮ ಚಿತ್ರದ ನಡೆ ನಡೆ ನಡೆ ಮನವೆ ಹಾಡಿನ ಚರಣದಲ್ಲಿ ಪ್ರತಿ ಸಾಲಿನ ನಂತರ ಆರಾಧನಾದ ಮೇರೆ ಸಪ್‌ನೊಂ ಕೀ ರಾನಿಯ ಚರಣದಲ್ಲಿದ್ದಂತೆ ಜಂಜ ಜಂಜಜಂ ಎಂದು ಗಿಟಾರ್ ನುಡಿಯುತ್ತದೆ.

ಬಾರೇ ಬಾರೇ - ಕ್ಲಿಫ್ ರಿಚಾರ್ಡ್ ಅವರ ಎವರ್ ಗ್ರೀನ್ ಟ್ರೀ ಎಂಬ ಪಾಶ್ಚಾತ್ಯ ರಚನೆಯ ಸ್ಪೂರ್ತಿಯಿಂದ ಜನ್ಮ ತಾಳಿದ್ದು. ಅದರ ಸಾ ಪನಿ ಸಾಪಾಸಾ ಸಾ ಪಮ ಪಸಾ ಎಂಬ ಒಂದು ತುಣುಕಿನ ತಳಪಾಯದ ಮೇಲೆ ಸೌಧ. Tissue culture. ಹೆಚ್ಚುವರಿಯಾಗಿ ದ1 ಬಳಸಿದ ಅಭೇರಿ ಸ್ವರಗಳಾದರೂ ಗಮಕ, ಮುರ್ಕಿಗಳಿಲ್ಲದ ನೇರ noteಗಳ ಪಹಾಡಿ ಛಾಯೆ.

ಬೆಟ್ಟಗುಡ್ಡಗಳ ಅನುಭವ ನೀಡುವ ರಷ್ಯಾ ಮೂಲದ Zhaleika ಎಂಬ ವಾದ್ಯ. ತುಮ್ ಅಗರ್ ಸಾಥ್ ದೇನೆ ಕಾ, ಏಕ್ ಥಾ ಗುಲ್. ಆ ಮೇಲೆ ನಾವಾಡುವ ನುಡಿಯೇ. ಯುವವಾಣಿಯ signature tune.

ರಂಗೇನ ಹಳ್ಳಿಯಾಗೆ - ಸಾವನ್ ಕಾ ಮಹೀನಾ - ಶೋರ್ ನಹೀಂ ಸೋರ್.

ಚೆಲುವನು ಕಡೆದ – ತಾರೀಫ್ ಕರೂಂ.

ತನ್ನದೇ ರೀ ಸೈಕ್ಲಿಂಗ್.

ಕಮಲದ ಹೂವಿಂದ - ಬಾಳು ಬೆಳಗಿತು . ಮದುವೆಯ ಈ ಬಂಧ - ಸೀತಾ. ತೂಗುದೀಪವಿದು ಹಾಡಿನ interlude ತುಣುಕು ಹಾವಿನ ದ್ವೇಷದಲ್ಲಿ ಬಳಕೆ.

ಹಿಂದಿ interludeಗಳನ್ನು ತನ್ನ ಹಾಡುಗಳಲ್ಲಿ ಬಳಸುವ ವಿಶಿಷ್ಟ ಹವ್ಯಾಸ ಅವರಿಗಿತ್ತು.

1. ಮನ ಮೆಚ್ಚಿದ ಮಡದಿಯ ಸಿರಿತನ ಬೇಕೆ - ದಿಲ್ ದೇಕೆ ದೇಖೊ ಚಿತ್ರದ ಮೇಘಾರೆ ಬೋಲೆ - ಉಷಾ ಖನ್ನಾ.
2. ಪ್ರೇಮಕ್ಕೂ ಪಮಿಟ್ಟೇ ಚಿತ್ರದ ಕೆಂಪು ರೋಜಾ ಮೊಗದವಳೆ - ಜಾನ್‌ವರ್‌ನ ತುಮ್ ಸೆ ಅಚ್ಛಾ ಕೌನ್ ಹೈ - ಶಂಕರ್ ಜೈಕಿಶನ್.
3. ಸಿಗ್ನಲ್ ಮ್ಯಾನ್ ಸಿದ್ದಪ್ಪದ ಶ್ರೀ ಮಂಜುನಾಥೇಶ್ವರ - ಎಪ್ರಿಲ್ ಫೂಲ್ ಚಿತ್ರದ ಟೈಟಲ್ ಹಾಡು - ಶಂಕರ್ ಜೈಕಿಶನ್.
4. ಸೀತಾ ಚಿತ್ರದ ಬರೆದೆ ನೀನು - ಬ್ರಹ್ಮಚಾರಿಯ ದಿಲ್ ಕೆ ಝರೋಕೆ ಮೆ ಹಾಡಿನ ಕೋರಸ್ - ಶಂಕರ್ ಜೈಕಿಶನ್.
5. ನಮ್ಮ ಮಕ್ಕಳು ಚಿತ್ರದ ತಾರೆಗಳ ತೊಟದಿಂದ - ಸಂಗಂ ಚಿತ್ರದ ಯೆ ಮೇರಾ ಪ್ರೇಮ್ ಪತ್ರ್ - ಶಂಕರ್ ಜೈಕಿಶನ್.
6. ಬೆಳ್ಳಿಮೋಡದ ಒಡೆಯಿತು ಒಲವಿನ ಕನ್ನಡಿ - ತೀಸ್ರೀ ಕಸಂನ ದುನಿಯಾ ಬನಾನೆವಾಲೆ - ಶಂಕರ್ ಜೈಕಿಶನ್.
7. ತುಳಸಿ ಚಿತ್ರದ ಶ್ರೀ ತುಳಸಿ ದಯೆ ತೋರಮ್ಮಾ - ಸಂತ್ ಜ್ಞಾನೇಶ್ವರ್ ಚಿತ್ರದ ಜ್ಯೋತ್ ಸೆ ಜ್ಯೋತ್ - ಲಕ್ಷ್ಮಿ ಪ್ಯಾರೆ.
8. ಲಕ್ಷ್ಮೀ ಸರಸ್ವತಿ ಚಿತ್ರದ ಚಂದಿರ ಭೂಮಿಗೆ - ಸರಸ್ವತಿ ಚಂದ್ರದ ಫೂಲ್ ತುಮ್ಹೆ ಭೇಜಾ - ಕಲ್ಯಾಣಜೀ ಆನಂದಜೀ.
9. ಉಯ್ಯಾಲೆಯ ನಗುತ ಹಾಡಲೆ - ಖಾನ್‌ದಾನ್ ಚಿತ್ರದ ತುಮ್ಹೀ ಮೇರೆ ಮಂದಿರ್ - ರವಿ.
10. ತುಳು ಕೋಟಿ ಚೆನ್ನಯದ ಕೆಮ್ಮಲೆತ ಬ್ರಹ್ಮ - ಮಧುಮತಿಯ ಟೂಟೆ ಹುವೆ ಖ್ವಾಬೋನೆ - ಸಲಿಲ್ ಚೌಧರಿ.
11. ಸುವರ್ಣ ಭೂಮಿ ಚಿತ್ರದ ಭಲೇ ಸಂಚುಗಾರ - ಸಿಳ್ಳೆಯ ಬಳಕೆ - ಬಾತ್ ಏಕ್ ರಾತ್ ಕೀ ಚಿತ್ರದ ನ ತುಮ್ ಹಮೆ ಜಾನೊ -ಎಸ್.ಡಿ. ಬರ್ಮನ್.

ಶಂಕರ್ ಜೈಕಿಶನ್ - 5

ಇದಲ್ಲದೆ ಆಯಿ ಮಿಲನ್ ಕಿ ಬೇಲಾದ ತುಮ್ ಕಮ್ ಸಿನ್ ಹೋ ಮತ್ತು ಪ್ರೊಫೆಸರ್ ಚಿತ್ರದ ಏ ಗುಲ್‌ಬದನ್ ಹಾಡಿನ interludeಗಳನ್ನು ಜೋಡಿಸಿ ಬೆಳ್ಳಿಮೋಡದ ಮೂಡಲ ಮನೆಯ ಹಾಡಿಗಿಂತ ಮೊದಲಿನ ದೃಶ್ಯದಲ್ಲಿ ಹಿನ್ನೆಲೆ ಸಂಗೀತವಾಗಿ ಬಳಸಿದ್ದಾರೆ.

ರೀ ಮೇಕ್ ಚಿತ್ರಗಳಲ್ಲಿ ಸ್ವಂತಿಕೆ.

ಪತಿಯೇ ದೈವ - ಘರಾನಾ, ಬೆರೆತ ಜೀವ - ಪಾಲುಂ ಪಳಮುಂ, ಮಕ್ಕಳ ಭಾಗ್ಯ - ದೋ ಕಲಿಯಾಂ, ದಿಲ್ ಏಕ್ ಮಂದಿರ್ - ಕುಂಕುಮ ರಕ್ಷೆ, ಚಿರಂಜೀವಿ - ಅನುರಾಗ್ ಮುಂತಾದವುಗಳಲ್ಲಿ ‘ನನ್ನ ಧಾಟಿಯ ನೀನರಿಯೆ, ನನ್ನ ಹಾಡೇ ಬೇರೆ’
ಅನ್ನುತ್ತಾ ಮೂಲದ ಘಾಟೂ ಹೊಡೆಯದ ಸ್ವಂತಿಕೆ.

ಪತಿಯೇ ದೈವದ ಕೋಪವೇಕೆ ಅಜ್ಜಿ ಹಾಡಿಗೆ ಧಾಟಿ ಬೇರೆ ಆದರೂ ದಾದಿಯಮ್ಮಾ ಹಾಡಿನದ್ದೇ ಮೀಟರ್.

24 ಟೈಟಲ್ ಸಾಂಗ್ಸ್.

ಮನ ಮೆಚ್ಚಿದ ಮಡದಿ.
ಬೆರೆತ ಜೀವ (2)
ತೂಗುದೀಪ
ಅರಸಿನ ಕುಂಕುಮ
ಬೆಳ್ಳಿಮೋಡ (2)
ಪ್ರೇಮಕ್ಕೂ ಪರ್ಮಿಟ್ಟೇ
ವೃಂದಾವನ
ಉಯ್ಯಾಲೆ
ಅರಿಶಿನ ಕುಂಕುಮ
ಭೂಪತಿ ರಂಗ
ಗೆಜ್ಜೆಪೂಜೆ
ಶರಪಂಜರ
ನಾ ಮೆಚ್ಚಿದ ಹುಡುಗ
ಬಿಳಿ ಹೆಂಡ್ತಿ
ಶುಭಮಂಗಳ
ಬೆಸುಗೆ
ತುಳಸಿ
ಬನಶಂಕರಿ
ಸುಬ್ಬಿ ಸುಬ್ಬಕ್ಕ ಸುವ್ವಲಾಲಿ
ಪ್ರೀತಿಸಿ ನೋಡು
ಮಾನಸ ಸರೋವರ
ಮಸಣದ ಹೂ
ಮಲಯಮಾರುತ

ಕಥನ ಗೀತೆ
ಗೂಡಲ್ಲಿ ತಾಯ್ ಹಕ್ಕಿ, ಭಲೆ ಖುಶಿ ತಮಾಷೆ ಮಾತಿದು, ಕನ್ನಡ ನಾಡಿನ, ಕಥೆ ಹೇಳುವೆ, ರಂಗೇನ ಹಳ್ಳಿಯಾಗೆ, ಕೋಟಿ ಚೆನ್ನಯ.

1970ರಲ್ಲಿ ಅತೀ ಹೆಚ್ಚು – 9 ಚಿತ್ರ.

ನನ್ನ ಜ್ಞಾನ 1980ರ ದಶಕದ ವರೆಗಿನ ಕಾಲಕ್ಕೆ ಸೀಮಿತ.
ವಿಜಯಭಾಸ್ಕರ್ ಪ್ರಯೋಗಪ್ರಿಯರು.
ಸಾಮಾನ್ಯ ಕೇಳುಗನನ್ನು ಅವರ ಕಾರ್ಯಕ್ರಮದಲ್ಲಿ ತಂದು ನಿಲ್ಲಿಸಿದ್ದು ಶ್ರೀಧರಮೂರ್ತಿಯವರು ಮಾಡಿದ ಪ್ರಯೋಗ.

*********

ಅಲ್ಲಿ ನನ್ನ ವಿಚಾರಗಳನ್ನು ಮಂಡಿಸಲು ಬಹಳ ಸೀಮಿತ ಸಮಯ  ಲಭ್ಯವಾದುದರಿಂದ ಕೆಂಪು ನಿಶಾನಿ ವರೆಗಿನ portion ಅಷ್ಟೇ ಕವರ್ ಮಾಡಲು ಸಾಧ್ಯ ಆದದ್ದು.  ಆದರೆ ಅಷ್ಟಕ್ಕೇ ಅಲ್ಲಿದ್ದವರೆಲ್ಲ ಮಂತ್ರಮುಗ್ಧರಾಗಿ ಹೋಗಿದ್ದರು.  ಮರುದಿನದ ಪ್ರಜಾವಾಣಿ ಪತ್ರಿಕೆಯಲ್ಲಿ ಆ ಸಮಾರಂಭದ ಕೇಂದ್ರಬಿಂದುವೇ ನಾನೇನೋ ಎಂಬಂತೆ ಚಿತ್ರ ಸಹಿತ ವರದಿಯೂ ಪ್ರಕಟವಾಗಿತ್ತು!.

ನಾನು ಅಲ್ಲಿ ಹೇಳದೇ ಉಳಿದದ್ದು   ಆಸಕ್ತರ ಗಮನಕ್ಕೆ ಬರಲಿ ಎಂದು ಇಲ್ಲಿ  ದಾಖಲಿಸಿದ್ದೇನೆ.

- ಚಿದಂಬರ ಕಾಕತ್ಕರ್.

ಸಪ್ತಸ್ವರಗಳ ಸುತ್ತ

ಏಳು ಸ್ವರವು ಸೇರಿ ಸಂಗೀತವಾಯಿತು, ಸಂಪಿಗೆ ಮರದ ಹಸಿರೆಲೆ ನಡುವೆ ಕೋಗಿಲೆ ಹಾಡಿತ್ತು, ಪಂಚಮದಲ್ಲಿ ಹಾಡಿತು ಕೋಗಿಲೆ, ಇನಿಯ ಕೋಗಿಲೆಯ ಪಂಚಮದಿಂಚರ, ವಸಂತ ಕೋಗಿಲೆ ಪಂಚಮನೋಂಚರ, ಎಲ್ಲೆಲ್ಲೂ ಸಂಗೀತವೇ  ಹೀಗೆ ಅನೇಕ ಜನಪ್ರಿಯ ಚಿತ್ರಗೀತೆಗಳು ನಮಗೆ ಸರಳವಾಗಿ ಸಂಗೀತಜ್ಞಾನವನ್ನು ಬೋಧಿಸಿವೆ. ಪ್ರಕೃತಿಯಲ್ಲಿ ತಾನು ಆಲಿಸಿದ ವಿವಿಧ ಶಬ್ದಗಳನ್ನು ಮಾನವ ಅನುಕರಿಸಿ ತನ್ನ ಅನುಕೂಲಕ್ಕಾಗಿ ಸ್ಥೂಲವಾಗಿ ಅವುಗಳನ್ನು ಷಡ್ಜ-ಸ, ರಿಷಭ-ರಿ, ಗಾಂಧಾರ-ಗ, ಮಧ್ಯಮ-ಮ , ಪಂಚಮ-ಪ, ಧೈವತ-ದ, ನಿಷಾದ-ನಿ   ಎಂದು ವಿಂಗಡಿಸಿಕೊಂಡಿರಬಹುದು. ಸಾಮಗಾಯನದ ವಿವರಗಳನ್ನು ತಿಳಿಸುವ ನಾರದೀಯ ಶಿಕ್ಷಾ ಎಂಬ ವೇದಾಂಗ ಗ್ರಂಥದಲ್ಲಿ ಒಂದೆಡೆ ಹೀಗೆ ಹೇಳಲಾಗಿದೆ.

ಷಡ್ಜಂ ವದತಿ ಮಯೂರೋ ಗಾವೋ ರಂಭಂತಿ ಚರ್ಷಭಮ್

ಅಜಾವಿಕೇ ತು ಗಾಂಧಾರಂ ಕ್ರೌಂಚೋ ವದತಿ ಮಧ್ಯಮಮ್

ಪುಷ್ಪಸಾಧಾರಣೇ ಕಾಲೇ ಕೋಕಿಲೋ ವಕ್ತಿ ಪಂಚಮಮ್ 

ಅಶ್ವಸ್ತು ಧೈವತಂ ವಕ್ತಿ ನಿಷಾದಮ್ ವಕ್ತಿ ಕುಂಜರಃ || 

ಅಂದರೆ ನವಿಲು ಷಡ್ಜದಲ್ಲೂ, ಗೋವುಗಳು  ರಿಷಭದಲ್ಲೂ, ಆಡು ಕುರಿಗಳು ಗಾಂಧಾರದಲ್ಲೂ,  ಕ್ರೌಂಚಪಕ್ಷಿಯು ಮಧ್ಯಮದಲ್ಲೂ,  ವಸಂತಕಾಲದ ಕೋಗಿಲೆಯು ಪಂಚಮದಲ್ಲೂ, ಕುದುರೆಯು ಧೈವತದಲ್ಲೂ, ಆನೆಯು ನಿಷಾದದಲ್ಲೂ ಧ್ವನಿಯನ್ನು ಹೊರಡಿಸುತ್ತವೆ. ಇದೇ ಶ್ಲೋಕದ ಇನ್ನೊಂದು ಪಾಠಾಂತರವು  ಅಮರಕೋಶದ ನಾಟ್ಯವರ್ಗ ಅಧ್ಯಾಯದಲ್ಲಿ ಹೀಗಿದೆ.

ಷಡ್ಜಂ ಮಯೂರೋ ವದತಿ ಗಾವೋ ನರ್ದಂತಿ ಚರ್ಷಭಮ್

ಅಜಾವಿಕಂ ತು ಗಾಂಧಾರಂ ಕ್ರೌಂಚಃ ಕ್ವಣತಿ ಮಧ್ಯಮಮ್

ಪುಷ್ಪಸಾಧಾರಣೆ ಕಾಲೇ ಪಿಕಃ ಕೂಜತಿ ಪಂಚಮಮ್

ಧೈವತಂ ಹೇಷತೇ ವಾಜೀ ನಿಷಾದಮ್ ಬೃಂಹತೇ ಗಜಃ ||

ಕಾಲಕ್ರಮೇಣ ಈ ಸ, ರಿ, ಗ, ಮ, ಪ, ದ, ನಿ ಎಂಬ ಸಪ್ತಸ್ವರಗಳ ಪೈಕಿ  ಷಡ್ಜ ಮತ್ತು ಪಂಚಮಗಳನ್ನು ಸ್ಥಿರವಾದ ಪ್ರಕೃತಿ ಸ್ವರಗಳೆಂದೂ ಉಳಿದ ರಿಷಭ, ಗಾಂಧಾರ, ಮಧ್ಯಮ, ಧೈವತ ಮತ್ತು ನಿಷಾದಗಳನ್ನು ಬದಲಾವಣೆ ಹೊಂದಬಹುದಾದ ವಿಕೃತಿ ಸ್ವರಗಳೆಂದೂ ವಿಂಗಡಿಸಲಾಯಿತು. ಕರ್ನಾಟಕ ಶಾಸ್ತ್ರೀಯ ಸಂಗೀತ ಶೈಲಿಯಲ್ಲಿ  ಈ ವಿಕೃತಿ ಸ್ವರಗಳಲ್ಲಿ ಮಧ್ಯಮವನ್ನು ಎರಡಾಗಿ ಹಾಗೂ ಉಳಿದವನ್ನು ಮೂರು ಮೂರಾಗಿ   ವಿಭಜಿಸಿ ಹನ್ನೆರಡು ಸ್ವರಸ್ಥಾನಗಳಲ್ಲಿ ಹದಿನಾರು ಸ್ವರಗಳನ್ನು ಕಲ್ಪಿಸಿ  ಇವುಗಳಿಗೆ ಸೂಕ್ತ ಹೆಸರುಗಳನ್ನು ನೀಡಲಾಯಿತು.  ವಿಕೃತಿ  ಸ್ವರಗಳನ್ನು ಹೆಸರುಗಳ ಬದಲಿಗೆ  ರಿ1, ರಿ2, ಗ2, ಗ3 ಹೀಗೆ ಸಂಖ್ಯೆಗಳ ಮೂಲಕವೂ ಗುರುತಿಸಲಾಗುತ್ತದೆ.  ಸ್ವರಲಿಪಿಯನ್ನು ಬರೆಯಲು ಸಂಖ್ಯೆಗಳ ಪದ್ಧತಿಯೇ ಅನುಕೂಲ.  12 ಸ್ಥಾನಗಳಲ್ಲಿ 16 ಸ್ವರಗಳು ಹೇಗೆ ಅಡಕವಾಗಿವೆ ಎನ್ನುವುದನ್ನು ಕೆಳಗಿನ ಪಟ್ಟಿಯಲ್ಲಿ  ನೋಡಬಹುದು.  ರಿ2 ಮತ್ತು ಗ1, ರಿ3 ಮತ್ತು ಗ2, ದ2 ಮತ್ತು ನಿ1 ಹಾಗೂ ದ3 ಮತ್ತು ನಿ2 ಒಂದೇ ಸ್ವರಸ್ಥಾನ ಹಂಚಿಕೊಂಡಿರುವುದನ್ನು ಗಮನಿಸಿ. ಸಂದರ್ಭಾನುಸಾರ ಈ 8 ಸ್ವರಗಳನ್ನು ವಿಭಿನ್ನವಾಗಿ ಗುರುತಿಸಲಾಗುತ್ತದೆ ಎಂದಷ್ಟೇ ಇದರ ಅರ್ಥ.  ಮುಂದೆ ಮೇಳಕರ್ತ ರಾಗಗಳ ಬಗ್ಗೆ ಚರ್ಚಿಸುವಾಗ ಇದು ಹೆಚ್ಚು ವಿಷದವಾಗುತ್ತದೆ.

ಹಿಂದುಸ್ಥಾನಿ ಸಂಗೀತದಲ್ಲೂ ಇದೇ ಪದ್ಧತಿಯನ್ನು ಅನುಸರಿಸಿದರೂ ಅಲ್ಲಿ ಸ್ವರಗಳ ಸಂಖ್ಯೆಯನ್ನು ಹನ್ನೆರಡು ಸ್ವರಸ್ಥಾನಗಳಿಗೆ ಸರಿಹೊಂದುವಂತೆ ಸೀಮಿತಗೊಳಿಸಿ ಕೊಂಚ ಭಿನ್ನವಾದ ಹೆಸರುಗಳನ್ನು ಕೊಡಲಾಯಿತು. ಇವುಗಳನ್ನು ನೆನಪಿಟ್ಟುಕೊಳ್ಳುವುದು ಸುಲಭ.  ಮಧ್ಯಮಕ್ಕೆ ಮಾತ್ರ ಕೆಳಗಿನ ಸ್ವರ ಶುದ್ಧ, ಮೇಲಿನದು ತೀವ್ರ.  ಉಳಿದವಕ್ಕೆಲ್ಲ ಕೆಳಗಿನ ಸ್ವರ ಕೋಮಲ, ಮೇಲಿನದು ಶುದ್ಧ.

ನಮ್ಮ ಸ, ರಿ, ಗ, ಮ, ಪ, ದ, ನಿಗಳನ್ನು C, D, E, F, G, A, Bಗೆ ಬದಲಾಯಿಸಿಕೊಂಡು ದೊ, ರೆ, ಮಿ, ಫಾ, ಸ, ಲಾ, ಟಿ ಎಂದು ಕರೆದ  ಪಾಶ್ಚಾತ್ಯ ಸಂಗೀತವೂ ಸ್ವರಗಳಿಗೆ flat, natural ಮತ್ತು  sharp ಎಂಬ suffixಗಳನ್ನು ಸೇರಿಸಿಕೊಂಡು 12  ಸ್ವರಗಳ ಕಲ್ಪನೆಯನ್ನು ತನ್ನದಾಗಿಸಿಕೊಂಡಿತು.  ಭಾರತದ ಕರ್ನಾಟಕಿ ಮತ್ತು ಹಿಂದುಸ್ತಾನಿ ಶೈಲಿಗಳಲ್ಲಿ ಸ್ವರಗಳ ವಿಭಜನೆ ಇತ್ಯಾದಿ ಕರಾರುವಾಕ್ಕಾಗಿದ್ದರೂ ಮೂಲ ಷಡ್ಜದ ಶ್ರುತಿಯನ್ನು ನಿಗದಿಪಡಿಸುವಲ್ಲಿ ಗೊಂದಲವಿತ್ತು. ಶ್ಲೋಕದಲ್ಲಿ ವಿವರಿಸಿದಂತೆ ಹಿಂದಿನ ಕಾಲದಲ್ಲಿ ಪ್ರಾಣಿ ಪಕ್ಷಿಗಳ ಧ್ವನಿಯನ್ನಾಧರಿಸಿ ಅಂದಾಜಿನ ಮೇಲೆ ಷಡ್ಜವನ್ನು ನಿರ್ಧರಿಸುತ್ತಿದ್ದರೋ ಏನೋ.   ಹಾರ್ಮೋನಿಯಮ್ ನಮ್ಮ ದೇಶಕ್ಕೆ ಕಾಲಿರಿಸಿದ ಮೇಲೆ ಅದರ ಬಿಳಿ, ಕಪ್ಪು ಪಟ್ಟಿಗಳ ಆಧಾರದ ಮೇಲೆ   ಶ್ರುತಿಯನ್ನು ನಿರ್ಧರಿಸಿ  ಮೊದಲ ಬಿಳಿ ಪಟ್ಟಿಯ ಶ್ರುತಿಗೆ ಬಿಳಿ ಒಂದು, ಎರಡನೇ ಬಿಳಿ ಪಟ್ಟಿಗೆ ಬಿಳಿ ಎರಡು,  ಒಂದು ಮತ್ತು ಎರಡನೇ ಬಿಳಿ ಪಟ್ಟಿಯ ನಡುವಿನ ಕಪ್ಪು ಪಟ್ಟಿಯ ಶ್ರುತಿಗೆ ಕಪ್ಪು ಒಂದು ಅಥವಾ ಒಂದೂವರೆ ಪಟ್ಟಿ ಹೀಗೆ ಗುರುತಿಸುವ ಪರಿಪಾಠ ಆರಂಭವಾಯಿತು.  ಆದರೆ ಇಲ್ಲೂ ಅನೇಕ ಸಲ ಹಾರ್ಮೋನಿಯಂನಿಂದ ಹಾರ್ಮೋನಿಯಂಗೆ  ಶ್ರುತಿಯಲ್ಲಿ ವ್ಯತ್ಯಾಸ ಇರುತ್ತಿತ್ತು.   ಹೀಗಾಗಿ ನಿಶ್ಚಿತ ಶ್ರುತಿಯ ಕೊಳಲಿನಂಥ ವಾದ್ಯಗಳನ್ನು ನುಡಿಸುವವರಿಗೆ ಸಮಸ್ಯೆಯುಂಟಾಗುತ್ತಿತ್ತು.  ಆಧಾರ ಶ್ರುತಿಗಳಲ್ಲಿ ಸಮಾನತೆ ಸಾಧಿಸುವ ಸಲುವಾಗಿ ಪಾಶ್ಚಾತ್ಯ ಸಂಗೀತದಲ್ಲಿ  ಪಿಯಾನೋದ 4ನೇ ಸಪ್ತಕದ 6ನೇ ಬಿಳಿ ಕೀ ಅಂದರೆ A(ದ2) ಸ್ವರದ ಕಂಪನಾಂಕ 440 Hz ಇರಬೇಕೆಂಬ ನಿಯಮ ಜಾರಿಗೊಳಿಸಲಾಗಿತ್ತು.  ಇದರ ಆಧಾರದ  ಮೇಲೆ ತಯಾರಾದ ಪಿಚ್ ಪೈಪುಗಳು ಸಿಗಲಾರಂಭಿಸಿದ ಮೇಲೆ ಈ ಸಮಸ್ಯೆ ಸ್ವಲ್ಪ ಮಟ್ಟಿಗೆ ದೂರವಾಯಿತು.   ಈಗ ಬರುತ್ತಿರುವ ಬಹುತೇಕ ಇಲೆಕ್ಟ್ರಾನಿಕ್ ಶ್ರುತಿಪೆಟ್ಟಿಗೆಗಳು ಹಾಗೂ ಸಂಗೀತೋಪಕರಣಗಳು  ಈ A 440 Hz ಆಧಾರಿತ Stuttgart ಸ್ಟಾಂಡರ್ಡ್ ಶ್ರುತಿ ಹೊಂದಿರುತ್ತವೆ.

ಈಗಿನ ದಿನಗಳಲ್ಲಿ  ನಮ್ಮಲ್ಲೂ C, C#, G ಹೀಗೆ ಪಾಶ್ಚಾತ್ಯ notationಗಳ ರೂಪದಲ್ಲೂ ಶ್ರುತಿಯನ್ನು ಗುರುತಿಸುವುದಿದೆ.  ಉದಾಹರಣೆಗೆ ಯಾರಾದರೂ ‘ನಾನು G#(G sharp) ಶ್ರುತಿಯಲ್ಲಿ ಹಾಡುತ್ತೇನೆ’,  ಅಥವಾ ‘ನಾನು ಕಪ್ಪು 4ರಲ್ಲಿ ಹಾಡುತ್ತೇನೆ’, ಅಥವಾ ‘ನನ್ನ ಶ್ರುತಿ ಐದುವರೆ ಪಟ್ಟಿ’ ಎಂದು ಹೇಳಿದರೆ ಎಲ್ಲದರ ಅರ್ಥ ಒಂದೇ.  ಕಪ್ಪು ಕೀಗಳನ್ನು ಹಿಂದಿನ ಬಿಳಿ ಕೀಯ sharp ಅನ್ನುವ ಬದಲಾಗಿ ಮುಂದಿನ ಬಿಳಿ ಕೀಯ flat  ಎಂದು ಗುರುತಿಸುವ ಪದ್ಧತಿಯೂ ಇದೆ.  ಆದರೆ ನಮ್ಮಲ್ಲಿ ಈ ರೀತಿಯ ಬಳಕೆ ಕಮ್ಮಿ.  ಟಿ.ವಿ.ಯ ರಿಯಾಲಿಟಿ ಸಂಗೀತ ಕಾರ್ಯಕ್ರಮಗಳ ಕೆಲವು ನಿರ್ಣಾಯಕರು ಆಗಾಗ ‘ನೀವು flat ಹಾಡಿದ್ರಿ’, ‘ ನೀವು ಹಾಡಿದ್ದು ಕೆಲವು ಕಡೆ sharp ಆಗ್ತಿತ್ತು’ ಎಂದು ಹೇಳುವುದನ್ನು ನಾವು ಕೇಳಿರುತ್ತೇವೆ.  ಸ್ಪರ್ಧಿಗಳು ಕೆಲವು ಸಲ ಆಧಾರ ಶ್ರುತಿಗಿಂತ ಕೆಳಗೆ ಹಾಡಿದ ಹಾಗೆ,  ಕೆಲವು ಸಲ ಶ್ರುತಿ ಜಾಸ್ತಿ ಆದ ಹಾಗೆ ಅವರಿಗನ್ನಿಸಿತು ಎಂದು ಇದರರ್ಥ.

ವಿವಿಧ ರೀತಿಗಳಲ್ಲಿ ಸ್ವರಸ್ಥಾನಗಳನ್ನು ತೋರಿಸುವ ಈ ಹಾರ್ಮೋನಿಯಮ್ ರೀಡುಗಳ ಚಿತ್ರ ಸಾಂಕೇತಿಕ ಮಾತ್ರ.  ಭಾರತೀಯ ಪದ್ಧತಿಯಲ್ಲಿ Cಯೇ ಷಡ್ಜವಾಗಬೇಕೆಂದಿಲ್ಲ.  12 ಸ್ವರಗಳ ಪೈಕಿ  ಯಾವುದನ್ನಾದರೂ ಷಡ್ಜವಾಗಿಸಿಕೊಳ್ಳಬಹುದು. ಆಗ ಕೀ ನೊಟೇಶನ್  ಮತ್ತು ಸ್ವರಗಳ ನಂಟು ಬದಲಾಗುತ್ತದೆ.  ಕೆಳಗಿನ ಚಾರ್ಟ್ ಯಾವ ಕೀಯನ್ನು ಷಡ್ಜ ಮಾಡಿಕೊಂಡಾಗ ಯಾವ್ಯಾವ ಕೀಗಳು ಯಾವ್ಯಾವ ಸ್ವರಗಳಾಗುತ್ತವೆ ಎಂಬುದನ್ನು ತೋರಿಸುತ್ತದೆ.  ಯಾವ ಶ್ರುತಿಯ ಮಧ್ಯಮ, ಪಂಚಮಗಳು ಯಾವ ಶ್ರುತಿಯಾಗುತ್ತದೆ ಎಂದು ಸುಲಭವಾಗಿ ತಿಳಿಯಲು ಕೂಡ ಈ ಚಾರ್ಟ್ ಸಹಕಾರಿ.

ಈ ಕೆಳಗಿನ ತಖ್ತೆಯಲ್ಲಿ ಕರ್ನಾಟಕ, ಹಿಂದುಸ್ಥಾನಿ ಮತ್ತು ಪಾಶ್ಚಾತ್ಯ ಶೈಲಿಗಳಲ್ಲಿ  12 ಸ್ವರಸ್ಥಾನಗಳ ವಿವರಗಳನ್ನು  ನೋಡಬಹುದು.  ಗೊಂದಲ ಮೂಡಿಸಬಹುದಾದ ಕರ್ನಾಟಕ ಮತ್ತು ಹಿಂದುಸ್ತಾನಿ ಶೈಲಿಯ ಸ್ವರಗಳ ಹೆಸರುಗಳನ್ನೂ ಹೋಲಿಸಿ ನೋಡಬಹುದು.  ಶುದ್ಧ ರಿಷಭ, ಶುದ್ಧ ಗಾಂಧಾರ, ಶುದ್ಧ ಧೈವತ ಮತ್ತು ಶುದ್ಧ ನಿಷಾದ ಹೆಸರುಗಳು ಎರಡು ಪದ್ಧತಿಗಳಲ್ಲಿ ಬೇರೆ ಬೇರೆ ಸ್ವರಸ್ಥಾನಗಳನ್ನು ಸೂಚಿಸುವುದು ಗಮನಿಸಬೇಕಾದ ಅಂಶ.

ಮೇಲಿನ ಪಟ್ಟಿಯಲ್ಲಿ  ಪಿಯಾನೋ ಕೀ ಬೋರ್ಡಿನ ಮಧ್ಯ ಅಂದರೆ 4ನೇ ಸಪ್ತಕದ ಎಲ್ಲ ಸ್ವರಗಳ ಕಂಪನಾಂಕಗಳನ್ನೂ ನೋಡಬಹುದು. ಗಂಡು ಧ್ವನಿ, ಹೆಣ್ಣು ಧ್ವನಿ ಹಾಗೂ ಬೇರೆ ಬೇರೆ ಸಂಗೀತೋಪಕರಣಗಳ ಅದೇ ಶ್ರುತಿಯ ಫ್ರೀಕ್ವೆನ್ಸಿಗಳು ಇದಕ್ಕಿಂತ ಹೆಚ್ಚು ಅಥವಾ ಕಮ್ಮಿ ಆದರೆ ಇದರ ಗುಣಕಗಳಾಗಿ ಇರುತ್ತವೆ. ಜೇಸುದಾಸ್ ಅವರಂಥ ಮಂದ್ರ ಧ್ವನಿಯ ಗಾಯಕರ ಧ್ವನಿ 2ನೇ ಸಪ್ತಕದ ಫ್ರೀಕ್ವೆನ್ಸಿ ಹೊಂದಿರಬಹುದು.  ಪಿ.ಸುಶೀಲಾ ಅವರಂಥ ಗಾಯಕಿಯ ಏರುದನಿ 3ನೇ ಸಪ್ತಕದಲ್ಲಿರಬಹುದು. ಹರಿಪ್ರಸಾದ್ ಚೌರಾಸಿಯಾ ಕಾರ್ಯಕ್ರಮದ ಕೊನೆಯಲ್ಲಿ ನುಡಿಸುವ ಪೆನ್ನಿನಂಥ ಕೊಳಲಿನ ದನಿಯ ಕಂಪನಾಂಕ  6ನೇ ಸಪ್ತಕದ್ದಾಗಿರಬಹುದು.  ನಮ್ಮ ಕಿವಿಗೆ ಸಂಗೀತವಾಗಿ ಕೇಳಬಹುದಾದ ಸೊನ್ನೆಯಿಂದ ಎಂಟರವರೆಗಿನ 9 ಸಪ್ತಕಗಳ ಕಂಪನಾಂಕಗಳನ್ನು ತೋರಿಸುವ ಕೆಳಗಿನ  ಚಾರ್ಟಿನಲ್ಲಿ ಸಪ್ತಕದಿಂದ ಸಪ್ತಕಕ್ಕೆ ಪ್ರತೀ ಸ್ವರದ ಕಂಪನಾಂಕ ದ್ವಿಗುಣಗೊಳ್ಳುವುದನ್ನು ಕಾಣಬಹುದು. ಎರಡು ಸ್ವರಸ್ಥಾನಗಳ ಮಧ್ಯದ ಕಂಪನಾಂಕಗಳನ್ನು ಇನ್ನಷ್ಟು ವಿಭಜಿಸಿದರೆ ಈಗಿನ 12ಕ್ಕಿಂತ ಹೆಚ್ಚು ಸ್ವರಗಳನ್ನು ಪಡೆಯಲು ಸಾಧ್ಯವಿದ್ದು ಅರೇಬಿಕ್ ಸಂಗೀತದಲ್ಲಿ ಈ ರೀತಿಯ ಬಳಕೆ ಇದೆ.

ನಾನು ಧ್ವನಿಮುದ್ರಿಸಿಕೊಂಡಿದ್ದ ಕೋಗಿಲೆ ಧ್ವನಿಯ ಸ್ಯಾಂಪಲ್ ಒಂದನ್ನು ಕಂಪ್ಯೂಟರಿನಲ್ಲಿ ವಿಶ್ಲೇಷಿಸಿದಾಗ ಅದರ ಕಂಪನಾಂಕ  1582.5 Hz ಆಗಿರುವುದು ಕಂಡು ಬಂತು. ಇದು 1567.98 Hz ಅಂದರೆ 6ನೇ ಸಪ್ತಕದ ಬಿಳಿ ಒಂದು ಶ್ರುತಿಯ ಪಂಚಮಕ್ಕೆ ಅತಿ ಸಮೀಪದಲ್ಲಿದೆ!  ನಮ್ಮ ಪೂರ್ವಜರ ಗ್ರಹಿಕೆಗಳು ಕೇವಲ ಕಲ್ಪನೆಗಳಲ್ಲ ಎಂಬುದಕ್ಕೆ ಇದು ಪುರಾವೆ.

‘ಏಳು ಸ್ವರವು ಸೇರಿ ಸಂಗೀತವಾಯಿತು’ ಎಂದು ಹಾಡಿನಲ್ಲಿ ಹೇಳಲಾಗಿದ್ದರೂ ವಾಸ್ತವದಲ್ಲಿ ಬರೇ ಏಳೋ, ಹನ್ನೆರಡೋ ಸ್ವರಗಳು ಇದ್ದ ಮಾತ್ರಕ್ಕೆ ಅವುಗಳಿಂದ ಸಂಗೀತ  ಸಿಗದು. ಉಪ್ಪು, ಮೆಣಸು, ಜೀರಿಗೆ, ಕೊತ್ತಂಬರಿ ಇತ್ಯಾದಿಗಳನ್ನು ನಿಗದಿತ ಪ್ರಮಾಣದಲ್ಲಿ ಬೆರೆಸಿದರೆ ಮಾತ್ರ ಹೇಗೆ  ರುಚಿಕರವಾದ ವೈವಿಧ್ಯಮಯ    ಅಡುಗೆಯಾಗುತ್ತದೆಯೋ ಹಾಗೆಯೇ ಈ ಸ್ವರಗಳನ್ನು ವಿವಿಧ ಪರ್ಮುಟೇಶನ್ ಕಾಂಬಿನೇಶನ್‍ಗಳಲ್ಲಿ ಸಂಯೋಜಿಸಿದರಷ್ಟೇ ಮಧುರ ನಾದ ಹೊಮ್ಮೀತು. ಈ ರೀತಿ 12 ಸ್ಥಾನಗಳ ಸ್ವರಗಳನ್ನು ಬೇರೆ ಬೇರೆ ರೀತಿಯ 7 ಸ್ವರಗಳ ಆರೋಹಣ ಮತ್ತು ಅವರೋಹಣ ಉಳ್ಳ ಗುಂಪುಗಳನ್ನಾಗಿಸಿ   ಅವುಗಳಿಗೊಂದು ಹೆಸರು ಕೊಟ್ಟು ರಾಗ ಎಂದು ಗುರುತಿಸುವ ಪರಿಪಾಠ ಬೆಳೆದು ಬಂದಿರಬಹುದು.  ಕರ್ನಾಟಕ ಸಂಗೀತ ಶೈಲಿಯಲ್ಲಿ 12 ಸ್ಥಾನಗಳಲ್ಲಿರುವ 16 ಸ್ವರಗಳನ್ನು ಬಳಸಿ ಮ1 ಹೊಂದಿರುವ 36 ಹಾಗೂ ಮ2 ಹೊಂದಿರುವ 36 ಹೀಗೆ ಒಟ್ಟು 72 ಸಂಪೂರ್ಣ ರಾಗಗಳನ್ನು ಅಂದರೆ ಆರೋಹಣದಲ್ಲಿ ಸ,ರಿ,ಗ,ಮ,ಪ,ದ,ನಿ,ಸ ಹಾಗೂ ಅವರೋಹಣದಲ್ಲಿ ಸ,ನಿ,ದ,ಪ,ಮ,ಗ,ರಿ,ಸ ಇರುವಂಥವುಗಳನ್ನು ಗುರುತಿಸಿ ಅವುಗಳನ್ನು ಮೇಳಕರ್ತ ರಾಗಗಳು ಎಂದು  ಹೆಸರಿಸಲಾಯಿತು.  12 ಸ್ಥಾನಗಳಲ್ಲಿರುವ 16 ಸ್ವರಗಳಿಗೂ ಈ 72 ಎಂಬ ಸಂಖ್ಯೆಗೂ ಇರುವ ನಂಟನ್ನು  ಈ ಕೆಳಗಿನಂತೆ ಅರ್ಥಮಾಡಿಕೊಳ್ಳಬಹುದು.

ಈಗ ಮ1 ಹೊಂದಿರುವ ಕಾಂಬಿನೇಶನ್ನಿನ ಪೂರ್ವಾರ್ಧವನ್ನು ಗಮನಿಸೋಣ.  ಮೇಲಿನ ತಖ್ತೆಯಂತೆ ಒಟ್ಟು 9 ರೀತಿಯಲ್ಲಿ ಸ,ರಿ,ಗ ಸ್ವರಗಳನ್ನು ಸಂಯೋಜಿಸಬಹುದು.  ರಿ2, ಗ1 ಹಾಗೂ ರಿ3, ಗ2 ಇವು ಒಂದೇ ಸ್ವರಸ್ಥಾನವನ್ನು ಹಂಚಿಕೊಂಡವುಗಳಾಗಿರುವುದರಿಂದ ಹಾಗೂ ರಿ3, ಗ1 ಆರೋಹಣ ಕ್ರಮದಲ್ಲಿಲ್ಲದಿರುವುದರಿಂದ ಕೆಂಪು ಹಿನ್ನೆಲೆಯುಳ್ಳ 3 ಸಾಲುಗಳು ಲೆಕ್ಕಕ್ಕಿಲ್ಲ. ಹೀಗೆ 9ರ ಪೈಕಿ 6 ಕಾಂಬಿನೇಶನುಗಳು ಮಾತ್ರ ಉಳಿಯುತ್ತವೆ.  ಇದೇ ರೀತಿ ಉತ್ತರಾರ್ಧ ಪ,ದ,ನಿ ಸಂಯೋಜನೆಯಲ್ಲೂ 6 ಯೋಗ್ಯ ಕಾಂಬಿನೇಶನುಗಳು ಸಿಗುತ್ತವೆ.  ಪೂರ್ವಾರ್ಧದ 6 ಮತ್ತು ಉತ್ತರಾರ್ಧದ 6 ಕಾಂಬಿನೇಶನುಗಳ ಸಂಯೋಜನೆಯಿಂದ 6 x 6 = 36 ಸ,ರಿ,ಗ,ಮ,ಪ,ದ,ನಿ,ಸ ಸ್ವರಗಳುಳ್ಳ ರಾಗಗಳು ಸಿಗುತ್ತವೆ.  ಮ1 ಸ್ವರವನ್ನು ಮ2 ಆಗಿ ಬದಲಾಯಿಸಿದಾಗ ಮತ್ತೆ 36 ಕಾಂಬಿನೇಶನುಗಳು ಸಿಕ್ಕಿ ಒಟ್ಟು 36 + 36 =  72 ಮೇಳಕರ್ತ ರಾಗಗಳಾಗುತ್ತವೆ.

ಮೇಳಕರ್ತ ರಾಗಗಳ ಕೋಷ್ಟಕವನ್ನು ವಿವಿಧ ರೀತಿ ಪ್ರಸ್ತುತಪಡಿಸಲಾಗುತ್ತಿದ್ದು ಇದು ನಾನು ಮರುವಿನ್ಯಾಸಗೊಳಿಸಿದ ಅದರ ಒಂದು ಸರಳ ಸುಲಭ ರೂಪ. ಪ್ರಕೃತಿ ಸ್ವರಗಳಾದ ಸ ಮತ್ತು ಪ ಎಲ್ಲ ಮೇಳಕರ್ತ ರಾಗಗಳ ಅವಿಭಾಜ್ಯ ಅಂಗಗಳಾಗಿದ್ದು ಅವುಗಳನ್ನು ಇಲ್ಲಿ ತೋರಿಸಲಾಗಿಲ್ಲ. ಬೇಕಿದ್ದ ರಿ, ಗ ಮತ್ತು ಮ ಸ್ವರಗಳನ್ನು ಹೊಂದಿದ ಅಡ್ಡ ಸಾಲು ಹಾಗೂ  ದ ಮತ್ತು ನಿ ಸ್ವರಗಳನ್ನು ಹೊಂದಿರುವ ನೀಟ ಸಾಲು ಒಂದನ್ನೊಂದು ಸೇರುವಲ್ಲಿ ಆ  ಸ್ವರಗಳ ಮೇಳೈಸುವಿಕೆಯಿಂದ ಉಂಟಾಗುವ  ರಾಗದ ಸಂಖ್ಯೆ ಮತ್ತು ಹೆಸರು ದೊರೆಯುತ್ತದೆ.  ಉದಾಹರಣೆಗೆ  ರಿ2,  ಗ2 ಮತ್ತು ಮ1 ಉಳ್ಳ ಅಡ್ಡ ಸಾಲು ಮತ್ತು   ದ1  ಮತ್ತು   ನಿ2 ಉಳ್ಳ ನೀಟ ಸಾಲುಗಳು ಒಂದನ್ನೊಂದು ಸೇರುವಲ್ಲಿ ಸ,  ರಿ2,  ಗ2,  ಮ1,  ಪ,  ದ1,  ನಿ2, ಸ  ಸ್ವರಗಳನ್ನು ಹೊಂದಿದ  20ನೇ ಮೇಳಕರ್ತ ನಠಭೈರವಿ  ರಾಗ ಸಿಗುತ್ತದೆ.  ಅಥವಾ ರಿ2,  ಗ2 ಮತ್ತು ಮ2 ಉಳ್ಳ ಅಡ್ಡ ಸಾಲು ಮತ್ತು   ದ1  ಮತ್ತು   ನಿ3 ಉಳ್ಳ ನೀಟ ಸಾಲುಗಳು ಒಂದನ್ನೊಂದು ಸೇರುವಲ್ಲಿ ಸ,  ರಿ2,  ಗ2,  ಮ2,  ಪ,  ದ1,  ನಿ3, ಸ  ಸ್ವರಗಳನ್ನು ಹೊಂದಿದ  57ನೇ ಮೇಳಕರ್ತ ಸಿಂಹೇಂದ್ರಮಧ್ಯಮ  ರಾಗ ಸಿಗುತ್ತದೆ. ಈ ಪ್ರಕ್ರಿಯೆಯನ್ನು ತಿರುವು ಮುರುವುಗೊಳಿಸಿದರೆ ಯಾವುದೇ ರಾಗದ ಸ್ವರಗಳನ್ನು ಪಡೆಯಬಹುದು. ಉದಾಹರಣೆಗೆ  22ನೇ ಮೇಳಕರ್ತ ಖರಹರಪ್ರಿಯ  ರಾಗದ ಹೆಸರಿರುವ ಅಡ್ಡ ಸಾಲಿನ ಎಡ ತುದಿಯಲ್ಲಿ   ರಿ2  ಗ2 ಮತ್ತು  ಮ1 ಹಾಗೂ ನೀಟ ಸಾಲಿನ  ಮೇಲ್ತುದಿಯಲ್ಲಿ ದ2,  ನಿ2  ದೊರೆತು ಆ ರಾಗದ ಸ್ವರಗಳು ಸ,  ರಿ2,  ಗ2,  ಮ1,  ಪ,  ದ2,  ನಿ2,  ಸ  ಎಂದು ತಿಳಿಯುತ್ತದೆ.

ಈ 72 ರಾಗಗಳನ್ನು   12 ಚಕ್ರಗಳಾಗಿ  ವಿಂಗಡಿಸಿ ಅವುಗಳಿಗೆ ಇಂದು, ನೇತ್ರ, ಅಗ್ನಿ, ವೇದ, ಬಾಣ, ಋತು, ಋಷಿ, ವಸು, ಬ್ರಹ್ಮ, , ದಿಶಿ, ರುದ್ರ, ಆದಿತ್ಯ ಎಂಬ  ಸಂಖ್ಯಾಸೂಚಕ ಹೆಸರುಗಳನ್ನು ಕೊಡಲಾಗಿದೆ. ಹಣ್ಣಿನ ಮಧ್ಯ ಭಾಗವು ಹೆಚ್ಚು ಸಿಹಿಯಾಗಿರುವಂತೆ ಇಲ್ಲಿಯೂ ಕೋಷ್ಟಕದ ಮಧ್ಯಭಾಗದಲ್ಲೇ ಅನೇಕ ಜನಪ್ರಿಯ ಮಧುರ ರಾಗಗಳಿರುವುದನ್ನು ಗಮನಿಸಬಹುದು.

ಮೇಲೆ, ಕೆಳಗೆ, ಎಡ ಅಥವಾ ಬಲಕ್ಕೆ scroll ಮಾಡಿದಾಗಲೂ ಸುಲಭವಾಗಿ ಈ ಕೋಷ್ಟಕವನ್ನು ಉಪಯೋಗಿಸಲಾಗುವಂತೆ ರಿ, ಗ, ಮ ಸ್ವರಗಳನ್ನು ಎಡ ತುದಿ ಮತ್ತು ಬಲ ತುದಿ, ದ ಮತ್ತು ನಿ ಸ್ವರಗಳನ್ನು ಮೇಲ್ತುದಿ ಮತ್ತು ಕೆಳ ತುದಿ ಎರಡೂ ಕಡೆ ತೋರಿಸಲಾಗಿದೆ.

ಪದಪುಂಜಗಳಷ್ಟು ಸುಲಭವಾಗಿ ಅಂಕೆ ಸಂಖ್ಯೆಗಳನ್ನು  ನೆನಪಿಡಲಾಗದಿರುವುದು ಮಾನವನ ದೌರ್ಬಲ್ಯ. ಈಗಲೂ ಅಂತರ್ಜಾಲದಲ್ಲಿ  172.217.26.197 ಎಂಬ ವಿಳಾಸದ ತಾಣಕ್ಕೆ ಹೋಗಲು  ಚಿಕ್ಕದಾಗಿ gmail.com, ಅಥವಾ 157.240.13.35 ಎಂಬ ವಿಳಾಸಕ್ಕೆ ಹೋಗಲು facebook.com ಎಂಬ ನೆನಪಿಡಲು ಸುಲಭವಾದ ಪದಗಳನ್ನಷ್ಟೇ ಟೈಪಿಸಬೇಕಾದ ವ್ಯವಸ್ಥೆ ಮಾಡಿ ಕೊಟ್ಟಿರುವುದು ಈ ಕಾರಣಕ್ಕಾಗಿಯೇ.  ಆದರೆ  ಮೇಳಕರ್ತ ರಾಗಗಳ ಕೋಷ್ಟಕದಲ್ಲಿ ಅವುಗಳಿಗೆ ಆಕರ್ಷಕ  ಹೆಸರುಗಳನ್ನು ನೀಡುವುದು ಮಾತ್ರವಲ್ಲ, ಕಟಪಯಾದಿ ಸೂತ್ರವನ್ನು ಬಳಸಿ ಸಂಖ್ಯೆ ಮತ್ತು ಹೆಸರುಗಳ ನಡುವೆ  ವಿಶಿಷ್ಟ ಸಂಬಂಧವೂ ಇರುವಂತೆ ಮಾಡಲಾಗಿದೆ.

ಕಟಪಯಾದಿ ಸೂತ್ರದಲ್ಲಿ ಮೇಲೆ ತೋರಿಸಿದಂತೆ ಕ ದಿಂದ ಹ ವರೆಗಿನ ವ್ಯಂಜನಳು 1 ರಿಂದ 0 ವರೆಗಿನ ಬೆಲೆಯನ್ನು ಹೊಂದುತ್ತವೆ.  ಒಂದನೇ ನೀಟ ಸಾಲಿನ ಎಲ್ಲ ವ್ಯಂಜನಗಳು 1, ಎರಡನೇ ಸಾಲಿನಲ್ಲಿರುವವು 2,  ಕೊನೆಯ ಸಾಲಿನವು 0 ಹೀಗೆ ಅಂಕೆಗಳಿಂದ ಗುರುತಿಸಲ್ಪಡುತ್ತವೆ.  ಈಗ ಮೇಳಕರ್ತ ಕೋಷ್ಟಕದ ಮಾಯಾಮಾಳವಗೌಳ ರಾಗವನ್ನು ತೆಗೆದುಕೊಂಡರೆ ಅದರ ಮೊದಲ ಎರಡು ವ್ಯಂಜನಗಳು ಮ ಮತ್ತು ಯ.  ಕಟಪಯಾದಿ ಸೂತ್ರದಂತೆ ಮ ಅಂದರೆ 5  ಮತ್ತು ಯ ಅಂದರೆ 1. ಇವುಗಳನ್ನು ಜೊತೆಗೂಡಿಸಿದರೆ 51.  ಇದನ್ನು ತಿರುವು ಮುರುವು ಮಾಡಿದಾಗ ಸಿಗುವ 15 ಈ ರಾಗದ ಮೇಳಕರ್ತ ಸಂಖ್ಯೆ ಆಗಿರುತ್ತದೆ.  ಇನ್ನೊಂದು ಉದಾಹರಣೆಯಾಗಿ ಹರಿಕಾಂಭೋಜಿಯ ಮೊದಲೆರಡು ವ್ಯಂಜನಗಳು ಹ ಮತ್ತು ರ.  ಅವುಗಳ ಅಂಕೆಗಳು 8 ಮತ್ತು 2. ಜೊತೆಗೂಡಿಸಿದಾಗ 82. ತಿರುವು ಮುರುವು ಮಾಡಿದಾಗ  ಆ ರಾಗದ ಮೇಳಕರ್ತ ಸಂಖ್ಯೆ 28 ಸಿಗುತ್ತದೆ.  ಈ ರೀತಿ ಎಲ್ಲ 72  ರಾಗಗಳ ಹೆಸರಿನಿಂದಲೇ   ಅವುಗಳ ಮೇಳಕರ್ತ ಸಂಖ್ಯೆಯನ್ನು  ಸುಲಭವಾಗಿ ತಿಳಿಯಬಹುದು.    ಪದಗಳನ್ನು ಸಂಖ್ಯೆಗಳೊಂದಿಗೆ ಬೆಸೆಯುವ ಇನ್ನೂ ಇಂತಹ ಎಷ್ಟೋ ಚಮತ್ಕಾರಗಳಿಗೆ ಕಟಪಯಾದಿ ಸೂತ್ರವನ್ನು ಬಳಸಲಾಗಿದೆ.

ಹಿಂದುಸ್ಥಾನಿ ಪದ್ಧತಿಯಲ್ಲಿ ಈ ರೀತಿ 72 ಮೇಳಕರ್ತ ರಾಗಗಳ ಕಲ್ಪನೆ ಇಲ್ಲ.  ಅಲ್ಲಿ 10 ಮುಖ್ಯ ಥಾಟ್‍ಗಳಿದ್ದು ಅವುಗಳಿಂದಲೇ  ನೂರಾರು ರಾಗಗಳು ಜನ್ಮತಾಳಿವೆ. 

72 ಮೇಳಕರ್ತ ರಾಗಗಳ ಸೂಚಿಯಲ್ಲಿ ಮೋಹನ, ಹಿಂದೋಳ, ಹಂಸಧ್ವನಿ, ಅಭೇರಿಯಂಥ ಅನೇಕ ಜನಪ್ರಿಯ ರಾಗಗಳೇ ಇಲ್ಲವಲ್ಲ ಎಂದು ಕೆಲವರಿಗೆ ಅನ್ನಿಸಿರಬಹುದು.  ಅವುಗಳು ಆರೋಹಣ ಅವರೋಹಣದಲ್ಲಿ ಎಲ್ಲ ಸ್ವರಗಳನ್ನು ಏಕರೂಪದಲ್ಲಿ ಹೊಂದಿದವುಗಳಾಗಿರದೆ ಯಾವುದೋ ಮೇಳಕರ್ತ ರಾಗದ ಕೆಲವು ಲಕ್ಷಣಗಳನ್ನು ಹೊಂದಿದ  ಜನ್ಯ ರಾಗಗಳಾಗಿರುವುದೇ ಇದಕ್ಕೆ ಕಾರಣ.  ಪಟ್ಟಿ ಮಾಡಲು ಸಾಧ್ಯವಾಗದಷ್ಟು ದೊಡ್ಡ ಸಂಖ್ಯೆಯ ಇಂತಹ ಜನ್ಯ ರಾಗಗಳಿವೆ. ಮೇಳಕರ್ತ ಇರಲಿ, ಜನ್ಯ ಇರಲಿ ಬರೇ ಆರೋಹಣ ಅವರೋಹಣದಿಂದ ರಾಗ ಆಗುವುದಿಲ್ಲ.  ಉಪಯೋಗಿಸುವ ಗಮಕಗಳು, ಚಲನ, ವಿಶಿಷ್ಟ ಸ್ವರಪುಂಜಗಳು ಇವೆಲ್ಲ ಮೇಳೈಸಿದರೆ ಮಾತ್ರ  ಯಾವುದೇ ರಾಗದ ಸ್ವರೂಪ ಹೊಮ್ಮುತ್ತದೆ. ಉದಾಹರಣೆಗೆ ಮೋಹನ ರಾಗದ ಸ್ವರಗಳು  ಸ ರಿ2 ಗ2 ಪ ದ2 ಸ ಎಂದಿದ್ದರೂ ನುಡಿಸುವಾಗ ಅಥವಾ ಹಾಡುವಾಗ ಅದು ಸ ಗರಿ ಗ ಪ ಸದ ಸ ಎಂದು ಗಮಕಯುಕ್ತವಾಗುತ್ತದೆ. ಒಂದೇ ಆರೋಹಣ ಅವರೋಹಣ ಹೊಂದಿಯೂ ಚಲನದಲ್ಲಿ ವ್ಯತ್ಯಾಸ ಹೊಂದಿ ಬೇರೆ ಬೇರೆ ಹೆಸರಿನಿಂದ ಗುರುತಿಸಲ್ಪಡುವ ರಾಗಗಳೂ ಇವೆ.

ಶಾಸ್ತ್ರೀಯ ರಚನೆಗಳಲ್ಲಾಗಲಿ, ಲಘು ಶೈಲಿಯ ಹಾಡುಗಳಲ್ಲಾಗಲಿ ಸ್ವರಸ್ಥಾನಗಳು ಸ ರಿ ಗ ಮ ಪ ದ ನಿ  ಸ್ವರಗಳನ್ನೊಳಗೊಂಡ ಮಧ್ಯ ಸಪ್ತಕಕಷ್ಟೇ  ಸೀಮಿತವಾಗಿರುವುದಿಲ್ಲ. ಮಧ್ಯ ಸಪ್ತಕದ ಕೆಳಗಿನ ಮಂದ್ರ ಸಪ್ತಕದ ಮ ವರೆಗೆ, ಮೇಲಿನ ತಾರ ಸಪ್ತಕದ ಪ ವರೆಗೆ ಇವುಗಳ ಹರಹು ಇರುತ್ತದೆ.  ಹೀಗಾಗಿ ಹಾಡುಗಾರರು ಈ ವ್ಯಾಪ್ತಿಯಲ್ಲಿ ಸುಲಲಿತವಾಗಿ ಸಂಚರಿಸಬೇಕಾದರೆ ಸೂಕ್ತ ಆಧಾರ ಶ್ರುತಿಯನ್ನು ಆಯ್ದುಕೊಳ್ಳಬೇಕಾಗುತ್ತದೆ.  ಹೆಚ್ಚಾಗಿ ಪುರುಷರು C ಅರ್ಥಾತ್ ಬಿಳಿ ಒಂದರ ಆಸುಪಾಸಿನ  ಶ್ರುತಿಯನ್ನು ಆಯ್ದುಕೊಳ್ಳುತ್ತಾರೆ.  ಸ್ತ್ರೀಯರಿಗೆ ಸಾಮಾನ್ಯವಾಗಿ G  ಅಂದರೆ ಬಿಳಿ 5ರ ಸಮೀಪದ ಶ್ರುತಿ ಅನುಕೂಲವಾಗಿರುತ್ತದೆ.  ಇದನ್ನು ಗಮನದಲ್ಲಿರಿಸದೆ ಯಾವುದೋ ಶ್ರುತಿಯನ್ನು ಆಯ್ದುಕೊಂಡರೆ ಒಂದೋ ತಾರ ಸಪ್ತಕದಲ್ಲಿ ತೊಂದರೆ ಎದುರಾಗುತ್ತದೆ ಇಲ್ಲವೇ ಮಂದ್ರ ಸಪ್ತಕದ ಚಲನೆ ಸುಲಲಿತವಾಗುವುದಿಲ್ಲ. ತೆಂಕು ತಿಟ್ಟು ಯಕ್ಷಗಾನದ ಭಾಗವತರು ಹೆಚ್ಚಾಗಿ ಬಿಳಿ ನಾಲ್ಕು ಹಾಗೂ ಬಡಗು ತಿಟ್ಟಿನ ಭಾಗವತರು ಕಪ್ಪು ಎರಡರ ಶ್ರುತಿ ಆಯ್ದುಕೊಳ್ಳುತ್ತಾರೆ.  ಆಯಾ ತಿಟ್ಟಿನ ಚಂಡೆ ಮದ್ದಳೆಗಳೊಂದಿಗೆ  ಸಮನ್ವಯ  ಸಾಧಿಸಿ ರಸಾನುಭೂತಿ ಉಂಟುಮಾಡಲು ಹಾಗೂ ಯಕ್ಷಗಾನಕ್ಕೆ ಬೇಕಾದ ಉಠಾವ್ ಸಿಗಲು ಈ ಶ್ರುತಿಗಳು ಸೂಕ್ತವಾದವು ಎಂದು ಅನುಭವಿಗಳ ಅಂಬೋಣ. ಆದರೆ ಲಘು ಅಥವಾ ಚಿತ್ರಸಂಗೀತ ಕ್ಷೇತ್ರದಲ್ಲಿ ಗಂಡು ಹೆಣ್ಣು ಜೊತೆಯಾಗಿ ಹಾಡುವ ಸಂದರ್ಭಗಳು ಹೆಚ್ಚಾಗಿರುವುದರಿಂದ ಯಾವುದೇ ಶ್ರುತಿಯಲ್ಲಿ  ಮಂದ್ರ, ಮಧ್ಯ, ತಾರ ಸಪ್ತಕಗಳನ್ನು ಸುಲಲಿತವಾಗಿ  ನಿಭಾಯಿಸಬಲ್ಲವರು  ಮಾತ್ರ ಇಲ್ಲಿ ಮಿಂಚುತ್ತಾರೆ.  ಈ ನಿಟ್ಟಿನಲ್ಲಿ ಮಹಮ್ಮದ್ ರಫಿ ಅವರಿಗೆ ಸರಿ ಸಾಟಿ  ಯಾರೂ ಇಲ್ಲ.  ಅವರು ಸಹಗಾಯಕಿಗೆ ಸೂಕ್ತವಾದ ಯಾವುದೇ ಶ್ರುತಿಯಲ್ಲೂ ತಾರ ಸಪ್ತಕದಲ್ಲಿ ಕಿರುಚಿದಂತಾಗದೆ, ಮಂದ್ರದಲ್ಲಿ ವಾಕರಿಸಿದಂತಾಗದೆ ಲೀಲಾಜಾಲವಾಗಿ ಹಾಡಬಲ್ಲವರಾಗಿದ್ದರು.

ಕೊಳಲು, ನಾಗಸ್ವರ, ಕ್ಲಾರಿನೆಟ್, ಸಾಕ್ಸೋಫೋನ್ ಮುಂತಾದ ಸುಷಿರ ವಾದ್ಯಗಳ  ಶ್ರುತಿ ಬದಲಾಯಿಸಲಾಗುವುದಿಲ್ಲ.  ಅದಕ್ಕೇ ಕೊಳಲು ವಾದಕರು ಒಂದು ಚೀಲ ತುಂಬಾ ವಿವಿಧ ಶ್ರುತಿಗಳ ಕೊಳಲುಗಳನ್ನಿಟ್ಟುಕೊಂಡಿರುವುದನ್ನು ನೋಡುತ್ತೇವೆ. ವಯಲಿನ್, ವೀಣೆ, ಸಿತಾರ್, ಸರೋದ್, ಸಾರಂಗಿ ಮುಂತಾದ ತಂತಿ ವಾದ್ಯಗಳನ್ನು ಯಾವ ಶ್ರುತಿಗೂ ಹೊಂದಿಸಬಹುದು. ಆದರೂ ಈ ಎಲ್ಲ ವಾದ್ಯಗಳು ಒಂದು ನಿರ್ದಿಷ್ಟ ಶ್ರುತಿ ಸೀಮೆಯೊಳಗೆ ಹೆಚ್ಚು ಇಂಪಾಗಿ ನುಡಿಯುತ್ತವೆ.  ಸಿತಾರ್ ವಾದ್ಯದಲ್ಲಿ ನುಡಿಸುವ ಥಾಟ್‍ಗೆ ತಕ್ಕಂತೆ ತಂತಿಯನ್ನು ಬೆರಳಿನಿಂದ ಒತ್ತಿದಾಗ ಆಧರಿಸುವ ರಚನೆ ಅಂದರೆ ‘ಪರದೆ’ಗಳನ್ನು ಅಚೀಚೆ ಸರಿಸಿ ಹೊಂದಿಸಬೇಕಾಗುತ್ತದೆ.    ಚರ್ಮವಾದ್ಯಗಳ ಶ್ರುತಿಯನ್ನು ಅಗತ್ಯ ಬಿದ್ದಾಗ ಒಂದು ಅರ್ಧ ಕಟ್ಟೆಯಷ್ಟು ಮಾತ್ರ ಏರಿಳಿಸಬಹುದು.  ಹೀಗಾಗಿ ಬೇರೆ ಬೇರೆ ಶ್ರುತಿಯ  ಮೃದಂಗ, ತಬ್ಲಾಗಳನ್ನು   ಇವುಗಳ ವಾದಕರು ಇಟ್ಟುಕೊಳ್ಳಬೇಕಾಗುತ್ತದೆ. ಕೆಲವು ಸಲ ಹೊಂದಾಣಿಕೆ ಮಾಡಿಕೊಂಡು ಮಧ್ಯಮ ಅಥವಾ ಪಂಚಮ ಶ್ರುತಿಯ ತಾಳವಾದ್ಯಗಳನ್ನು ಉಪಯೋಗಿಸುವವರೂ ಇದ್ದಾರೆ. ಹೀಗೇ ಮಾಡಿದಾಗ ಆ ಸ್ವರಗಳಿಲ್ಲದ ರಾಗಗಳ ಸಂದರ್ಭದಲ್ಲಿ ಎಡವಟ್ಟಾಗುತ್ತದೆ.. ತವಿಲ್ ಅಥವಾ ಡೋಲಿಗೆ ಶ್ರುತಿಯ ಹಂಗಿಲ್ಲ. ಹಾರ್ಮೋನಿಯಮ್‍ ಕೂಡ ಏಕ ಶ್ರುತಿಯ ವಾದ್ಯವಾಗಿದ್ದರೂ ಇದನ್ನು ನುಡಿಸುವ ಬಹುತೇಕ ಎಲ್ಲರೂ ಯಾವ ಪಟ್ಟಿಯನ್ನಾದರೂ ಆಧಾರ ಶ್ರುತಿಯಾಗಿಟ್ಟುಕೊಂಡು ನುಡಿಸಬಲ್ಲ ಪರಿಣತರಾಗಿರುತ್ತಾರೆ. ಆಧುನಿಕ ಕೀ ಬೋರ್ಡುಗಳಲ್ಲಿ ಯಾವುದೇ ಕೀಯನ್ನು ಯಾವುದೇ ಆಧಾರ ಷಡ್ಜಕ್ಕೆ map ಮಾಡಿಕೊಳ್ಳುವ ಸೌಲಭ್ಯ ಇರುತ್ತದೆ.  ಆದರೆ ಯಾವುದೇ ಕೀ ಅಥವಾ ರೀಡ್‍ಗಳ ಅಗತ್ಯವಿಲ್ಲದೆ ಕೇವಲ ಉಸಿರಿನ ಒತ್ತಡದಿಂದ ವಿವಿಧ ಶ್ರುತಿಗಳಲ್ಲಿ ಅತಿ ಮಂದ್ರದಿಂದ ಅತಿ ತಾರದವರೆಗೆ ಸಂಚರಿಸಬಲ್ಲ ಮಾನವ ಧ್ವನಿಪೆಟ್ಟಿಗೆಗೆ ಸಮನಾದ ಯಾವ ಸಂಗೀತೋಪಕರಣವನ್ನೂ ಇದುವರೆಗೆ ತಯಾರಿಸಲು ಸಾಧ್ಯವಾಗಿಲ್ಲ!

ಭಾರತೀಯ ಸಂಸ್ಕೃತಿಯಲ್ಲಿ ಪೀಳಿಗೆಯಿಂದ ಪೀಳಿಗೆಗೆ ಜ್ಞಾನ ಹರಿದು ಬರುತ್ತಿದ್ದುದು ಶ್ರುತಿ ಮತ್ತು ಸ್ಮೃತಿ ಅಂದರೆ ಆಲಿಸುವಿಕೆ ಮತ್ತು ನೆನಪಿಟ್ಟುಕೊಳ್ಳುವಿಕೆಯ ಮೂಲಕ.  ಲಿಪಿಯ ಆವಿಷ್ಕಾರ ಆದ ಮೇಲಷ್ಟೇ ಎಲ್ಲವನ್ನೂ ಬರಹದ ಮೂಲಕ ದಾಖಲಿಸುವ ಪರಿಪಾಠ ಆರಂಭವಾಯಿತು. ಸಂಗೀತವೂ ಇದಕ್ಕೆ ಹೊರತಲ್ಲ.  ನಮ್ಮಲ್ಲಿ ಸಪ್ತಸ್ವರಗಳ ಮೂಲಕ ಸಂಗೀತವನ್ನು ಅಕ್ಷರ ರೂಪಕ್ಕಿಳಿಸುವ  ರೀತಿಯಲ್ಲಿ ವ್ಯತ್ಯಾಸಗಳಿದ್ದು ನಮ್ಮ ಗುರು ಮಂಗಳೂರಿನ ಗೋಪಾಲಕೃಷ್ಣ ಐಯರ್ ಅವರು ಸಾಹಿತ್ಯ, ತಾಳ, ಕಾಲ ಎಲ್ಲವನ್ನೂ ಕರಾರುವಾಕ್ಕಾಗಿ ತೋರಿಸುವ  ಪದ್ಧತಿಯೊಂದನ್ನು ಅನುಸರಿಸುತ್ತಿದ್ದರು.  ಇದರಂತೆ ಆರೋಹಣ ಅವರೋಹಣದಲ್ಲಿ ವಿಕೃತಿ ಸ್ವರಗಳನ್ನು ಅಂಕೆಗಳೊಂದಿಗೆ ಬರೆಯಲಾಗುತ್ತದೆ. ಕೃತಿಯ ಮಧ್ಯದಲ್ಲೆಲ್ಲಾದರೂ ಅನ್ಯ ಸ್ವರದ ಪ್ರಯೋಗವಿದ್ದರೆ ಅದರ ಅಂಕೆಯನ್ನು ಅಲ್ಲೇ ಬರೆದು ಸೂಚಿಸಲಾಗುತ್ತದೆ.  ಸ್ವರವನ್ನು ಹಾಗೆಯೇ ಬರೆದರೆ ಮಧ್ಯ ಸಪ್ತಕ, ಮೇಲ್ಗಡೆ ಚುಕ್ಕಿ ಇಟ್ಟರೆ ತಾರ ಸಪ್ತಕ,  ಕೆಳಗೆ ಚುಕ್ಕಿ ಇಟ್ಟರೆ ಮಂದ್ರ ಸಪ್ತಕ, ಅಡಿಭಾಗದಲ್ಲಿ ಗೆರೆ ಎಳೆದರೆ ಎರಡನೇ ಕಾಲ, ಎರಡು ಗೆರೆ ಎಳೆದರೆ ಮೂರನೇ ಕಾಲ. ತಾಳದ ನಡೆಯನ್ನು ಸೂಚಿಸಲು ನೀಟ ಗೆರೆಗಳು. ಇದಕ್ಕಾಗಿ ಬಳಸಲ್ಪಡುವ ಚಿಹ್ನೆ ಇತ್ಯಾದಿಗಳು ಹೀಗಿರುತ್ತವೆ.

 

ಈ ಪದ್ಧತಿಯನ್ನುಪಯೋಗಿಸಿ ಬರೆದ ಎಂದರೋ ಮಹಾನುಭಾವುಲು ಕೃತಿಯ ಒಂದೆರಡು ಸಾಂಕೇತಿಕ ಸಂಗತಿಗಳ ಸ್ವರಲಿಪಿ ಇಲ್ಲಿದೆ. ಇದರಲ್ಲಿ ರಾಗದ ಹೆಸರು, ಆರೋಹಣ ಅವರೋಹಣ, ಮಧ್ಯ, ಮಂದ್ರ, ತಾರ ಸಪ್ತಕಗಳು, ಒಂದನೇ, ಎರಡನೇ, ಮೂರನೇ ಕಾಲಗಳು, ಎಲ್ಲ ಸ್ವರಗಳ ಕಾಲ ಪ್ರಮಾಣ ಒಟ್ಟುಗೂಡಿ ಪ್ರತೀ ಸಾಲಲ್ಲಿ 16  ಅಕ್ಷರಗಳಾಗಿರುವುದು ಎಲ್ಲವನ್ನೂ ಸ್ಪಷ್ಟವಾಗಿ ಗುರುತಿಸಬಹುದು. ಈ ಲಿಪಿಯನ್ನು ಸರಿಯಾಗಿ ಅರ್ಥೈಸಬಲ್ಲವರು ಇಲ್ಲಿದ್ದಂತೆ ನುಡಿಸಿದರೆ ಅಥವಾ ಹಾಡಿದರೆ ಈ ಸಾಲುಗಳು ರಾಗ ತಾಳ ಲಯಬದ್ಧವಾಗಿ ಟೇಪ್ ರೆಕಾರ್ಡರಿನಿಂದ ನುಡಿದಂತೆ ಮೂಡಿ ಬರುತ್ತವೆ.

ಈ ಪದ್ಧತಿಯಲ್ಲಿ ಯಾವ ಹಾಡಿನ ಸ್ವರಲಿಪಿಯನ್ನಾದರೂ ಬರೆಯಬಹುದು.  ಆದರೆ ಅದಕ್ಕೆ ಆ ಹಾಡಿನ ಆಧಾರ ಷಡ್ಜ ಯಾವುದೆಂದು ಮೊದಲು ಅರಿಯಬೇಕು.  ಹಾಡನ್ನು ಗುಣುಗುಣಿಸುತ್ತಾ ಮನದಲ್ಲೇ   ‘ಊಂ..... ’  ಎಂದು ದನಿ ಸೇರಿಸಿದರೆ  ಸುಲಭವಾಗಿ ಷಡ್ಜ ಸಿಗುತ್ತದೆ.  ಒಮ್ಮೆ ಷಡ್ಜ ಸಿಕ್ಕಿದರೆ ಇತರ ಸ್ವರಗಳನ್ನು ಗುರುತಿಸುತ್ತಾ ಹೋಗುವುದು ಕಷ್ಟವಲ್ಲ.  ನುರಿತ ಹಾಡುಗಾರರಿಗೆ  ಯಾವುದೇ ಧ್ವನಿಯನ್ನು ಕೇಳಿದಾಕ್ಷಣ ಸ್ವರಸ್ಥಾನವನ್ನು ಥಟ್ಟಂತ ಗುರುತಿಸುವ ಕಲೆ ಒಲಿದಿರುತ್ತದೆ. ನಾನು ಕೊಳಲಿನಲ್ಲಿ ನುಡಿಸಿ ಹಾಡಿನ ಆಧಾರ ಷಡ್ಜ ಮತ್ತು ಸ್ವರಸ್ಥಾನಗಳನ್ನು ಗುರುತಿಸುತ್ತೇನೆ.  ಆದರೆ ಕೆಲವು ಸಲ ಆಧಾರ ಷಡ್ಜ  ಗೊತ್ತಾದರೂ  ಹಾಡು ಯಾವ ಸ್ವರದಿಂದ ಆರಂಭವಾಗುತ್ತದೆ ಎಂಬುದರ ಬಗ್ಗೆ ಗೊಂದಲ ಉಂಟಾಗುವುದಿದೆ. ಕೆಲವು ಹಾಡುಗಳನ್ನು ಅದೇ ಶ್ರುತಿಯಲ್ಲಿ ಬೇರೆ ಬೇರೆ ಸ್ವರಗಳಿಂದ ಆರಂಭಿಸಿದರೂ ಕೇಳುವವರಿಗೆ ವ್ಯತ್ಯಾಸವೇನೂ ಗೊತ್ತಾಗುವುದಿಲ್ಲ.  ಆದರೆ ಸ್ವರಸ್ಥಾನಗಳು ಬೇರೆಯಾಗುತ್ತವೆ, ರಾಗವೂ ಬೇರೆಯಾಗುತ್ತದೆ.  ಭಕ್ತ ಕನಕದಾಸ ಚಿತ್ರಕ್ಕಾಗಿ ಎಂ. ವೆಂಕಟರಾಜು ಸಂಯೋಜಿಸಿದ ಬಾಗಿಲನು ತೆರೆದು ಹಾಡು ಇದಕ್ಕೊಂದು ಒಳ್ಳೆಯ ಉದಾಹರಣೆ. ಷಡ್ಜದಿಂದ ಆರಂಭಿಸಿದರೆ ಇದರ ಮುಖ್ಯ ರಾಗ ಹಿಂದೋಳವಾಗುತ್ತದೆ,  ಪಂಚಮದಿಂದ ಆರಂಭಿಸಿದರೆ ಶುದ್ಧ ಧನ್ಯಾಸಿಯಾಗುತ್ತದೆ.  ಆದರೆ ಹಿಂದೋಳವೆಂದು ತಿಳಿದರೆ ಸಂಚಾರವೆಲ್ಲ ತಾರ ಸಪ್ತಕದಲ್ಲೇ ಇರುವಂತಾಗುವುದರಿಂದ ಈ ಹಾಡಿನ ಮೂಡಿಗೆ ಮಧ್ಯ ಮತ್ತು ಮಂದ್ರ ಸಪ್ತಕಗಳಲ್ಲಿ ಸಂಚಾರ ಸಿಗುವ ಶುದ್ಧ ಧನ್ಯಾಸಿಯೇ ಸೂಕ್ತ ಎಂದು ನನ್ನ ಅನಿಸಿಕೆ.  ಶುದ್ಧ ಧನ್ಯಾಸಿಯಾದರೆ ಯಾವ ಸ್ವರಗಳ ಸಂಚಾರವಿರುತ್ತದೆ, ಹಿಂದೋಳವಾದರೆ ಯಾವುದಿರುತ್ತದೆ ಎಂದು ಹೋಲಿಸಲು ಎರಡೂ ರಾಗಗಳಲ್ಲಿ ಆ ಹಾಡಿನ ಪಲ್ಲವಿ ಭಾಗದ ಸ್ವರಲಿಪಿ  ಇಲ್ಲಿದೆ.

ಸರಳವಾದ ಲಘು ಶೈಲಿಯ ಹಾಡುಗಳನ್ನು ಸಾಧ್ಯವಾದಷ್ಟು ಮಟ್ಟಿಗೆ ಸಾಹಿತ್ಯ ನೋಡಿ ಆಲಿಸಿ ಕಲಿಯುವುದು ಒಳ್ಳೆಯದು. ಶಾಶ್ವತ ದಾಖಲೆಯ ರೂಪದಲ್ಲಿ ರಕ್ಷಿಸಿಡಲು ಬೇಕಿದ್ದರೆ ಸ್ವರಲಿಪಿಯನ್ನೂ ಬರೆದಿಟ್ಟುಕೊಳ್ಳಬಹುದು.

ಪಾಶ್ಚಾತ್ಯ ಸಂಗೀತ ಪದ್ಧತಿಯಲ್ಲೂ ಸ್ಟಾಫ್ ನೊಟೇಶನ್ ಎಂದು ಕರೆಯಲಾಗುವ ಅತ್ಯುತ್ತಮ ಸ್ವರಲಿಪಿ ವಿಧಾನ ಇದೆ.  ಅದರಲ್ಲಿ ನಮ್ಮ ಪದ್ಧತಿಯಲ್ಲಿರುವ ಎಲ್ಲ ಅನುಕೂಲಗಳಲ್ಲದೆ ಹೆಚ್ಚುವರಿಯಾಗಿ 1/8, 1/16, 1/32, 1/64 ವರೆಗಿನ ಮಾತ್ರಾಕಾಲವನ್ನು ಗುರುತಿಸುವ ಸೌಲಭ್ಯವೂ ಇದೆ.  ನಮ್ಮ ಪದ್ಧತಿಯಲ್ಲಿ ಸಾಮಾನ್ಯವಾಗಿ ಇದನ್ನು 1/4ಕ್ಕಿಂತ ಹೆಚ್ಚು ವಿಭಜಿಸಲು ಹೋಗುವುದಿಲ್ಲ.  ಆದರೆ ನಮ್ಮ ಸ್ವರಲಿಪಿ ವಿಧಾನವು ಯಾವ ಆಧಾರ ಶ್ರುತಿಗೂ ಸಲ್ಲುವಂಥದ್ದಾಗಿದ್ದು ಪಾಶಾತ್ಯ ಪದ್ಧತಿಯಲ್ಲಿ ಶ್ರುತಿ ಬದಲಾದರೆ ಸಂಪೂರ್ಣ ನೊಟೇಶನ್ ಕೂಡ ಬದಲಾಯಿಸಬೇಕಾಗುತ್ತದೆ. C ಅಂದರೆ ಬಿಳಿ 1 ಶ್ರುತಿಯಲ್ಲಿ ರಾರವೇಣು ಗೋಪಾಬಾಲ ಸ್ವರಜತಿಯ ಮೊದಲ ಸಾಲಿಗೆ ಸ್ಟಾಫ್ ನೋಟೇಶನ್ ಬರೆದರೆ ಹೀಗಿರುತ್ತದೆ.

ಹಿಂದಿ ಚಿತ್ರಸಂಗೀತದ  ಉತ್ತುಂಗ ಕಾಲದಲ್ಲಿ ಬಹುತೇಕ ಸಂಗೀತ ನಿರ್ದೇಶಕರು ದೊಡ್ಡ ಆರ್ಕೆಷ್ಟ್ರಾಗಳನ್ನು ಬಳಸುತ್ತಿದ್ದುದರಿಂದ  ಸ್ವರಲಿಪಿ ಅನಿವಾರ್ಯವಾಗಿತ್ತು. 50-60ರ ದಶಕಗಳಲ್ಲಿ ಸಕ್ರಿಯರಾಗಿದ್ದ ಸಂಗೀತ ನಿರ್ದೇಶಕ ಮತ್ತು ಅರೇಂಜರ್ ಹಾಗೂ ಅನೇಕ ವಾದ್ಯಗಳನ್ನು ನುಡಿಸಬಲ್ಲವರಾಗಿದ್ದ ವಿ. ಬಲ್ಸಾರಾ ಅವರು ಹೇಳುವಂತೆ ಆಗಿನ ಸಿನಿಮಾ ಆರ್ಕೆಷ್ಟ್ರಾಗಳಲ್ಲಿ  ಮೂರು ರೀತಿಯ ಕಲಾವಿದರಿದ್ದರು. ಗೋವಾ ಮೂಲದಿಂದ ಬಂದು ಪಾಶ್ಚಿಮಾತ್ಯ ಸ್ಟಾಫ್ ನೊಟೇಶನ್ ಬಳಸುವವರು, ಭಾರತದ ಇತರ ಪ್ರದೇಶದವರಾಗಿದ್ದು ತಮ್ಮ ಭಾಷೆಯಲ್ಲಿ ಬರೆದ ಭಾರತೀಯ ಪದ್ಧತಿಯ ಸ್ವರಾಧಾರಿತ ನೊಟೇಶನ್ ಬಳಸುವವರು ಹಾಗೂ ಶಾಸ್ತ್ರೀಯ ಸಂಗೀತ ಕ್ಷೇತ್ರದಿಂದ ಬಂದು ಯಾವುದೇ ನೋಟೇಶನ್ ಬಳಸದೆ ಹಾಗೇ ನೆನಪಿಟ್ಟುಕೊಂಡು ನುಡಿಸುವವರು. ಹರಿಪ್ರಸಾದ್ ಚೌರಾಸಿಯಾರಂಥ ಕಲಾವಿದರಿಗೆ ‘ನಿಮಗೆ ಸರಿ ಅನ್ನಿಸಿದ್ದನ್ನು ನುಡಿಸಿ’ ಎಂದು ಪೂರ್ತಿ ಸ್ವಾತಂತ್ರ್ಯ ಕೊಡುವ ಸಂಗೀತ ನಿರ್ದೇಶಕರೂ ಇದ್ದರು.  ಆಯೇ ದಿನ್ ಬಹಾರ್ ಕೇ ಚಿತ್ರದ ಸುನೋ ಸಜ್‍ನಾ ಪಪೀಹೆನೆ ಹಾಡಿನ  ಒಂದು ಕೊಳಲು ಪೀಸನ್ನು ಅವರು ಮನೋಧರ್ಮದಲ್ಲೇ ನುಡಿಸಿದ್ದಂತೆ.  ಹೆಚ್ಚಾಗಿ ಸಂಗೀತ ನಿರ್ದೇಶಕರ ಸಹಾಯಕರಾಗಿರುತ್ತಿದ್ದ ಅರೇಂಜರ್ಸ್ ನೊಟೇಶನ್ ಬರೆದು ಆರ್ಕೆಷ್ಟ್ರಾ ಕಲಾವಿದರಿಗೆ ಒದಗಿಸುವ ಕೆಲಸ ಮಾಡುತ್ತಿದ್ದರು.  ಅನೇಕ ಸಂಗೀತ ನಿರ್ದೇಶಕರು ತಮಗೆ ಹೊಳೆದ ಹೊಸ ಧಾಟಿಗಳನ್ನು ಲಿಖಿತ ರೂಪದಲ್ಲಿ ದಾಖಲಿಸಲು ಸಹಾಯಕರೊಬ್ಬರನ್ನು ಯಾವಾಗಲೂ ತಮ್ಮ ಜೊತೆಯೇ ಇರಿಸಿಕೊಳ್ಳುತ್ತಿದ್ದರು. ಆಗಿನ ಕಾಲದ ಗಾಯಕ ಗಾಯಕಿಯರು ನೋಟೇಶನ್ ಬಳಸುತ್ತಿರಲಿಲ್ಲ ಅನ್ನಿಸುತ್ತದೆ. ಮಹಮ್ಮದ್ ರಫಿ ಅವರು ತಮ್ಮ ಮನೆಗೆ ಬಂದು  ಹಾಡು ತನಗೆ ಮನದಟ್ಟಾಗುವ ವರೆಗೆ ರಿಹರ್ಸಲ್  ಮಾಡುತ್ತಿದ್ದ ಬಗ್ಗೆ ಅನೇಕ ಸಂಗೀತ ನಿರ್ದೇಶಕರು ಹೇಳಿದ್ದನ್ನು ನಾನು ಕೇಳಿದ್ದೇನೆ.  ಮತ್ತೆ ಪೂರ್ಣ ಆರ್ಕೆಷ್ಟ್ರಾದೊಡನೆ ಒಂದೆರಡು ರಿಹರ್ಸಲ್ ನಡೆಸಿದ ಮೇಲಷ್ಟೇ ಅವರು ರೆಕಾರ್ಡಿಂಗಿಗೆ   ಒಪ್ಪುತ್ತಿದ್ದರಂತೆ.  ಹೀಗಾಗಿಯೇ ಅವರ ಹಾಡುಗಳೆಲ್ಲ ಅಂದಿಗೂ ಇಂದಿಗೂ ಎಂದೆಂದಿಗೂ ಅಜರಾಮರ.  ಆದರೆ ಕನ್ನಡ ಚಿತ್ರಸಂಗೀತಕ್ಕೆ ಸಂಬಂಧಿಸಿದಂತೆ ಬೆಳ್ಳಿಪರದೆ ಹಿಂದಿನ ಇಂತಹ ಮಾಹಿತಿಗಳು ಜನಸಾಮಾನ್ಯರನ್ನು ಇನ್ನೂ ತಲುಪಿಲ್ಲ. ಅದರ ಒಳಹೊರಗನ್ನು ಬಲ್ಲ ಯಾರಾದರೂ ಈ ನಿಟ್ಟಿನಲ್ಲಿ  ಪ್ರಯತ್ನ ಮಾಡಿ ಇಲ್ಲಿಯ ಅರೇಂಜರ್ಸ್, ವಿವಿಧ ವಾದ್ಯಗಳನ್ನು ನುಡಿಸುತ್ತಿದ್ದ ಕಲಾವಿದರು, ಅವರು ನೊಟೇಶನ್ ಬರೆಯುತ್ತಿದ್ದ ರೀತಿ, ರೆಕಾರ್ಡಿಂಗ್ ನಡೆಯುತ್ತಿದ್ದ ಪದ್ಧತಿ   ಇವುಗಳೆಲ್ಲದರ  ಕುರಿತ ಮಾಹಿತಿಯನ್ನು ಅನಾವರಣಗೊಳಿಸುವ ಅಗತ್ಯವಿದೆ.

ಕೆಲವು ಅಪವಾದಗಳಿರಬಹುದಾದರೂ ಹಿಂದಿ ಮತ್ತು ದಕ್ಷಿಣ ಭಾರತ ಚಿತ್ರರಂಗದ ಎಲ್ಲ ಸಂಗೀತ ನಿರ್ದೇಶಕರಿಗೆ, ಗಾಯಕರಿಗೆ, ವಾದಕರಿಗೆ  ಆಳವಾದ ಶಾಸ್ತ್ರೀಯ ಸಂಗೀತ ಜ್ಞಾನ ಇತ್ತು ಎನ್ನಲಾಗುವುದಿಲ್ಲ. ಆದರೆ ಯಾವುದನ್ನು ಹೇಗೆ ಪ್ರಸ್ತುತಪಡಿಸಬೇಕೆಂಬ ಅರಿವು ಅವರಿಗಿದ್ದುದರಿಂದ ಚಿತ್ರಗಳಲ್ಲಿ ಬಂದ ಶಾಸ್ತ್ರೀಯ ರಾಗಾಧಾರಿತ ಗೀತೆಗಳೆಲ್ಲ ಗೆದ್ದಿವೆ. ಯಕ್ಷಲೋಕದ ಕಿನ್ನರರ ಕೃಪೆಯೂ ಅಂದಿನ ಕಲಾವಿದರ ಮೇಲಿದ್ದಿರಬಹುದು. ತನಗೆ ಶಾಸ್ತ್ರೀಯ ಸಂಗೀತದ ಓನಾಮವೂ ಗೊತ್ತಿಲ್ಲ ಎಂದು ಸ್ವತಃ ಹೇಳಿಕೊಳ್ಳುತ್ತಿದ್ದ ಓ.ಪಿ. ನಯ್ಯರ್ ನಿರ್ದೇಶನದಲ್ಲೂ ಕೆಲವು ಅತಿ  ಉತ್ಕೃಷ್ಟ ಶಾಸ್ತ್ರೀಯ ಗೀತೆಗಳು ಮೂಡಿಬಂದಿರುವುದು ಪರಮಾಶ್ಚರ್ಯವೇ ಸರಿ. ಶಾಸ್ತ್ರೀಯ ಸಂಗೀತವನ್ನು ಕ್ರಮಬದ್ಧವಾಗಿ ಕಲಿಯದೆಯೂ ಎಷ್ಟೋ ಮಂದಿ ಶ್ರುತಿ ಲಯಬದ್ಧವಾಗಿ ಹಾಡುವುದನ್ನು, ನುಡಿಸುವುದನ್ನು  ನಾವು ಇತರೆಡೆಗಳಲ್ಲಿಯೂ ಆಗಾಗ ಕಾಣುತ್ತೇವೆ. ಬೀದಿಬದಿಯಲ್ಲಿ ಹಾರ್ಮೋನಿಯಮ್ ನುಡಿಸುತ್ತಾ ಹಾಡುವ ಕೆಲವರ ಶ್ರುತಿಜ್ಞಾನ ಸಂಗೀತದಲ್ಲಿ  ಪದವಿ ಪಡೆದವರಿಗಿಂತ ಚೆನ್ನಾಗಿರುವುದುಂಟು.

ಹಾಗೆ ನೋಡುವುದಾದರೆ ನಾವು ಗುರುತಿಸಿದ ಏಳೋ ಹನ್ನೆರಡೋ  ಸ್ವರಗಳಿಂದ ಹೊರಡುವ ಗಾನ ಮಾತ್ರ ಸಂಗೀತವೆನ್ನಲಾಗದು.  ಹೆತ್ತ ಮಗುವಿನ ಮೊದಲ ಅಳು ತಾಯಿಗೆ ಸಂಗೀತವಾಗಬಹುದು, ಗುಡುಗಿನ ಗರ್ಜನೆ ಮಳೆಗಾಗಿ ಕಾತರಿಸಿದ ರೈತನ ಕಿವಿಗೆ ಸಂಗೀತವಾಗಬಹುದು,  ಶಾಲೆ ಬಿಡುವಾಗಿನ ಗಂಟೆಯ ಸದ್ದು ವಿದ್ಯಾರ್ಥಿಗೆ ಸಂಗೀತವಾಗಬಹುದು, ಹನ್ನೊಂದನೇ ಕಿಕ್ಕಿಗೆ ಬೈಕ್ ಸ್ಟಾರ್ಟ್ ಆದಾಗ  ಹೊರಡಿಸಿವ ಕರ್ಕಶ ಸದ್ದು ಅದರ ಒಡೆಯನಿಗೆ ಸಂಗೀತವಾಗಬಹುದು.  ಒಟ್ಟಿನಲ್ಲಿ ಎಲ್ಲೆಲ್ಲೂ ಸಂಗೀತವೇ ಇದೆ.  ಕೇಳುವ ಕಿವಿ ಇರಬೇಕು, ಆನಂದಿಸುವ ಮನ ಇರಬೇಕು ಅಷ್ಟೇ.

**********
ಈ ಲೇಖನವು ಉತ್ಥಾನ ಮಾಸಪತ್ರಿಕೆಯ ಅಗಸ್ಟ್ 2019ರ ಸಂಚಿಕೆಯಲ್ಲಿ ಪ್ರಕಟವಾಗಿದ್ದು ಅದನ್ನು ಇಲ್ಲಿ ಕ್ಲಿಕ್ಕಿಸಿ ಓದಬಹುದು.

ಉತ್ಥಾನದ ಕೆಲ ಪ್ರಾಜ್ಞ ಓದುಗರು ಈ  ಲೇಖನ ಮೆಚ್ಚಿ ಬರೆದ ಪತ್ರಗಳು ಇವು.

 

ಲೇಖನದಲ್ಲಿ ಪಾಶ್ಚಾತ್ಯ notationಗೆ ಉದಾಹರಣೆಯಾಗಿ ಮಾತ್ರ ಉಲ್ಲೇಖಿಸಲ್ಪಟ್ಟಿದ್ದ  ರಾರ ವೇಣು ಗೋಪಬಾಲ ಸ್ವರಜಿತ್ ಸಾಹಿತ್ಯದ ಬಗ್ಗೆ ಆಕ್ಷೇಪ ವ್ಯಕ್ತಪಡಿಸಿದ ಎಸ್. ಕಾರ್ತಿಕ್ ಅವರೊಂದಿಗೆ facebookನಲ್ಲೂ ಸಂವಾದ ನಡೆದಿತ್ತು. ರಾರಾ ವೇಣುಗೋಪಾಲ ಎಂಬ ಪಾಠಾಂತರ  ಸಂಗೀತಕ್ಕೆ ಸಂಬಂಧಿಸಿದ ಯಾವುದಾದರೂ ಗ್ರಂಥದಲ್ಲಿ ದಾಖಲಾದದ್ದಿದೆಯೇ ಎಂಬುದನ್ನು ಅವರು ಸ್ಪಷ್ಟ ಪಡಿಸಲಿಲ್ಲ.